Europe’s astounding benign neglect of Latin America

Latin America is not high on the radar of European politicians with the exception of Spain and Portugal. These last two countries of course having the closest ties, they are the usual suspects to look to Latin America for economic opportunities and political ties. In Spanish and Portuguese languages, often the term ‘Iberoamerica’ is used to describe this part of the world. The term ‘Latin America’ was coined by French emperor Napoleon III in order to give credence to french expansionist claims in this part of the world, culminating in French involvement in many places such as Mexico, which was made an Empire with Maximilian as a puppet emperor at a time when the other expansionist power to the north, the United States was embroiled in a Civil war which took up all US resources, which in turn enabled French influence to persist in Mexico.

Once hardly a unit, Latin American integration is just as impressive as EU integration. In many ways both Latin America and Europe have been heavily influenced by the French Revolutionary years and the Rule of Napoleon, albeit in different ways than in Europe. The French coup d’etat in Spain and deposing of King Fernando VII lead to a power vacuum which caused the Spanish-Amerian ‘criollo’ -elites who had always been critical of too direct Spanish influence to organize in local governments, ultmately leading to the independence of Latin American countries.

It is important to remember that the American continent was discovered by Columbus and explored by others for centuries when European explorers were looking for a passage across the sea to China. It was only after the Castilian conquest of the Aztec and Inca Empires and subsequent gold fever that Emperor Charles V became interested in the gold of the new world. Famously, Cortez explained Aztec Emperor that the Spaniards suffered from a disease that could only be cured with gold. Less famously, the Aztec gold treasures that were robbed from Tenochtitlan, were quickly melted into coins in order to finance Charles’ manifold wars on the old continent.

The Portuguese only turned Brazil into a thriving colony when competition with the Ottoman Empire and other forces in the Indian Ocean turned out to be too strong to truly expand. In many ways therefore, the Americas were paradoxically not high on the list of European powers, if it was not for the profits to be yielded from it. No Spanish king ever visited the American colonies. Even in the 18th Century, it was widely believed that America, both North and South, did not possess the right qualities in the same way as Europe. Thomas Jefferson had to defend the North American natural world to his European colleagues to show that America was plentiful and possessed the right qualities for life to thrive. When at the end of the 18th century, Spain finally realized the full potential of its American colonies, also in a cultural sense, the famous Bourbon reforms quickly backfired onto the Spanish King. It was only in the course of the 19th century when the picture started to change and a general interest in Latin America developed, to a significant extent due to the explorations by Alexander Von Humboldt at the turn of the 19th century.

The 19th century saw European influence rising and falling, whereby different models of influence were put to the test by various European powers. France exerted the most influence on a cultural level from the philosophy of Auguste Comte to Napoleon III-styled cities all over Latin American major cities, which influences dwarf even the short yet significant French attempt at monarchism in Mexico. Britain, itself the champion of abolition of slavery was mostly interested in investing and finance, specifically in Imperial Brazil where British money and black slave labor coexisted in a highly profitable yet uneasy marriage. At the end of the 19th century, the US had mostly taken over the British position.

After the 1970′s, Europe’s interest in Latin America slowly but gradually declined, in a way commensurate with Europe’s own waning influence in the world. Latin America became a playground between the Soviet and American hegemons. Leftist parties who had supported the likes of Che Guevara and Allende, were swept aside by a right wing surge in the late 1970-es and early 1980-ies which saw a return of right wing dictators. In the 1990-ies, when  Fukuyama’s ‘End of History’ was celebrated in naïve optimism, Latin America’s political polarization was considered outdated at best and Europe focused on its own eastward expansion.

So in many ways, the current disinterest in Latin America fits within a larger picture of benign neglect or sometimes even lack of knowledge from Europe towards the Continent. Yet things may change in the near future of Chinese hegemony. it is good to remember that without Latin America, Europe’s influence in the world would have remained limited to Europe, North America and Australia and New Zealand. Latin America however was just as much a product of European influence as other places in the world more commonly associated with ‘the West.’ Indeed as a scholar has said, Latin America is ” the poor West”. But the future will, if that same West is to occupy a significant place in the world, probably show that the West is not confined to the North Atlantic world plus Australia / New Zealand. The West will have to redefine its perimeters and finally actually study both Americas in order to survive. So maybe no NATO-membership for Latin American countries, but closer ties and partnerships, yes please!

When does Neflix’ “Frontier” take place in Canadian history

 

 

 

After recently watching the highly recommended series “Frontier” on Netflix  which takes place the era of the Canadian fur trade and trappers, I wondered if a specific timeframe can be attributed to the series. The information on the internet provides the information that it takes place somewhere ‘in the 1700s’ in very broad terms, but the 18th century was a century of major changes in North America, so this was hardly satisfying to me as a “history buff” (which, for lack of a better term, fits the bill). Based on the information provided during the series, this must be somewhere between 1783 and 1791. A few clues given during the series are:

1. The story is clearly set after 1763. Much is mentioned by different characters in the series about France, but France itself is no longer a colonial power in the region during the series, despite the appearance of a French soldier with the Bourbon flag in the intro of the series. The fact that the population of Montreal speaks almost exclusively French is true historically because the number of English-speaking settlers in Canada was still very limited at the time. During a conversation with a French-speaking trapper or “coureur des bois” a clear reference is made to the past war with France and that the man ”fought for the French” in that war; this clearly sets the story in the post-1763 period when France lost its colony in Canada after the North American theater of the Seven Years’ War, in the US better known as the French and Indians wars of 1754-1763 (wonder how Canadians refer to it).

2. The United States is already independent in the series. Different comments are made about the conflict between England and the young United States in past tense. There is also a character who states that he fought “for the Crown” during the American War of Independence. This places the story at least after September 3, 1783 the Treaty of Paris where Great Britain recognized the United States. There are also several loyalists who appear in the series who, as is known, immigrated to Canada after the American War of Independence, thereby giving an influx to the hitherto very sparsely populated colony of Canada (later: Province of Quebec).

2. It is after the ‘Acte de Quebec’. During a brief discussion between a British officer and the American fur trader based in Montreal, Samuel Grant, the British officer tells Grant that “the Acte de Quebec does not supersede the Charter or the Hudson Bay Company of 1670″. This places the story in the post-Quebec Act but before the 1791 Constitutional Act. The 1774 Quebec Act was effectively superseded by the Constitutional Act of 1791, which partitioned Quebec into two new provinces, Upper and Lower Canada.

Conclusion:

Based on the aforementioned information, my conclusion is that the story – which  itself is of course fiction but set against a true historical background -  must take place somewhere between 1783 and 1791.

On a quite different note, I appreciated this series also because  it shows several indigenous / first nations & black characters in the 18th century not as slaves and only victims but appearing as free men and women in control of events, which is not the same as being treated equally of course. This is historically correct because there was – for example, when it comes to afro Americans – a small minority of free(d) black men and woman in the era, especially in Canada where many black loyalists sought refuge after the American War of Independence (but that is another story). In my personal view this is a welcome correction to the usual narrative whereby black characters exclusively serve as victims and slaves as if they had no agency whatsoever themselves.  

De laatste Nederlandse ‘ontdekking’ in de Stille Zuidzee.

 

Boven: Tekening van het ‘Neerlandsch Eiland’ (Bron: wikipedia)

Het is vrij bekend dat de Nederlandse notaris en ontdekkingsreiziger Jacob Roggeveen de Europese ontdekker is van Paaseiland (uiteraard na de Polynesische settlement eeuwen daarvoor tijdens onze ‘Middeleeuwen’).  Roggeveen is niet alleen uniek omdat hij een notaris was en op vrij hoge leeftijd nog aan ontdekkingsreizen deed (hetgeen hoopgevend is voor moderne aan de computer gekluisterde juristen), maar ook omdat hij de ’laatste grote Hollandse ontdekkingsreiziger’ was die immers in de 18e eeuw leefde. In zekere zin is Roggeveen qua tijdsgewricht waarin hij leefde niet al te gelukkig geweest. Hij leefde in een tijdperk  nog net voordat de meer wetenschappelijk ingestelde ‘Verlichtingsreizen’ van eind 18e eeuw zoals die van De Bougainville, La Perousse en anderen gangbaar werden.

Minder bekend is dat er toch nog in de 19e eeuw een miniscule ontdekking is gedaan door Nederlanders in de Stille Oceaan.

Historici hebben veel aandacht gegeven aan het feit dat Nederland in 1815 Nederlands-Indie herkreeg van de Britten nadat Napoleon was verslagen. Vervolgens onder leiding van Koning Willem I een serieuze start gemaakt met investeringen in het voetspoor van de Aziatische activiteiten van de VOC. Minder bekend is dat Willem I ook serieuze plannen had om de oude glorie van de WIC in de West te doen herleven, waarbij hij zich niet wilde beperken tot Suriname en de Antillen. Vanaf Curacao werden de Zuidamerikaanse opstandellingen onder leiding van Simon Bolivar door middel van wapens uit Luik  (dat toen tot Verenigde Nederlanden behoorde) en geldleningen uit Willemstad en Amsterdam ondersteund. De ambitie van Willem I ging ook hier verder dan uiteindelijk mogelijk bleek.

In 1823 stuurde Koning Willem, nadat hij eerst een handelsmaatschappij voor Zuid Amerika (een soort mislukte Westindische versie van de NHM) had opgericht het fregat Lynx naar Zuid-Amerika om te onderzoeken welke handelsmogelijkheden er waren in de nieuwe tijd na 1815. In 1824 werden twee andere expeditieschepen uitgerust, de Maria Reigersbergen en de Pollux met aaan boord Nederlandse producten. De Nederlandse positie was echter al snel door de Britten ingenomen en de expedities levereden uiteindelijk weinig op. Wel is er ternminste nog één klein wapenfeitje dat genoemd mag worden in verband met de expedicite van de Maria Reigersbergen en de Pollux: onderweg van Zuid Amerika naar Azie op de Grote Oceaan werd de wellicht allerlaatste Nederlandse bijdrage geleverd aan de ontdekking van de wereld.  Het ging hier om een atol dat tot het huidige Kiribati behoort en dat ‘Nederlands Eiland’ werd gedoopt. Hoewel het eilandje waarschijnlijk al in de 16e eeuw door Alvaro de Mendaña was ontdekt gaven de Nederlanders het een naam en plaatsbepaling. Tegenwoordig staat het bekend als ‘Nui (Tnaguinii).

Het kaartje van dit eiland bevindt zich in de biblitiotheek van de Universiteit Utrecht. De link volgend is een kaartje van het ‘Nederlands Eiland’ online te bekijken:

http://objects.library.uu.nl/reader/index.php?obj=1874-12912&lan=en#page//23/00/90/23009004800418004739672056101084746160.jpg/mode/1up

 

 

Book review ‘Waarom elf Antillianen knielden voor het hart van Chopin’

How does one write a good and entertaining book about music? In his book ‘Why eleven Antilleans knelt before Chopin’s heart’ (Dutch: ‘Waarom elf Antillianen knielden voor het hart van Chopin’), acclaimed Dutch author Jan Brokken describes the diverse musical history of the Dutch Caribbean with a focus on the ABC-Islands off the coast of Venezuela. It is a welcome book that can be read from different perspectives and levels but Brokken, by blending history with travel and music, aims to understand the very heart and soul of Caribbean music. The book is especially of interest to those interested in the Caribbean and even the Atlantic world, and even as the author does center the story on the Dutch Caribbean islands described in the book, yet – as music itself does –  necessarily and luckily travels either literally or ‘orally’  to the wider Caribbean region and beyond. The author thereby masterfully connects different people from different places and musical styles, which is no surprise as the Dutch-Caribbean islands have witnessed musical influences from both Europe, Africa and Latin America.

If Dutch people from Europe know anything about Latin America and the Caribbean region at all (which they generally do not), they certainly do not know anything at all about the role of the Dutch islands in the wider context of the region. A notable exception is Jan Brokken with his wonderful book about Dutch-Caribbean music and the culture of the islands. In the Netherlands it is often considered as ‘that book about Caribbean music’ , which does not cover the broad themes and personal stories told in the book. And more essentially, that assertion misses the point. The actual main protagonist may be music itself, the underlying theme is always the complex Caribbean world. That is why this wonderful book moves toward a cultural history of the islands and Brokken’s love for the Caribbean permeates each and every page; by describing its musical history and analyzing the quintessential role music plays in Caribbean societes and how music forges identities, Brokken – who spent many years living in Africa and in the Caribbean – is unique in his love for the music from the ‘Dutch’ Caribbean.

What happened to the Haitian nobility?

Above: Emperor Faustin Soulouque and his wife 

This year marks the 200 annirversary of the Battle of Waterloo and the end of Napoleonic rule in Europe. Not everyone is pleased with this, least of all the French. Recently a Belgian coin minted to commemorate this event caused a brief diplomatic issue between Belgium and France as the Elysee found the memory of his event to be painful even after 200 years. If the Batttle of Waterloo is too painful to be memorized, the prior defeat of the French in Haiti and its failure to reign in the Haitian rebels are events not described in French history books.

The legacy of Napoleon in the New World is particularly troublesome as it was Napoleon himself who reintroduced slavery in 1802 on the island of Haiti or Saint-Domingue as it was called in those days. Yet, as Haiti declared itself independent in 1804, the new ruling class of former slaves was quick to mimic European fashion and even European style of government,  including a complete European styled court system around its for the most part fickle rulers.  In the course of the 19th century Haiti was to introduce different forms of monarchy. Henry Christophe was Haiti’s only King and crowned himself King of Haiti in 1811, perhaps inspiured by Napoleon himself who crowned himself Emperor of France.

King Henry did not stop there but created an entite nobility, consisted of his leading folowers and military men. This charismatic King elevated some of hid best men to the titles of duke, baron, prince, baron etc., all based on a freshly invented system of peerage including armoy and titles with the names of the estates where former slaveholders had once held sway over Haiti’s economy and slave population. Thus somewhat strange-sounding titles as ‘Duc de la Marmelade’ and ‘Comte de Limonade” were created.

Another monarchy in Haiti that followed Henry’s kingdom, was the rule of Faustin Soulouque, who declared himself Emperor of Haiti. In the years after its independence Haiti had after all conquered the entire island of Hispaniola including the easten part currently known as (ironically) Santo Domingo which was less densely populated. The Spanish sepaking whites and mulattos in that part of the island however remained loyal to Spain and woukld soon rebel in their turn against Haitian rule. It was against this background that the Haitian Empire was created. It was however short-lived as Soulouque’s rule was one of terror, making the Emperor a target for many factions that he had alienated, especially the Haitian nobles. Soulouque had – in the same was as French Emperor Napoleon III had done – created his own imperial nobility. This Imperial nobility existed alongside the already existing nobility created by King Henry.

My question to readers is: what happened to the Haitian nobility in the tumultuous 19th and early 20th century? Many fled as a result of purges, war and conflict to France and to other parts of the Caribbean. If readers of this article know any more about this please email me at [e-mail] or leave a comment. Any new information regarding this question will be most appreciated.

 

 

 

De vergeten inheemse slavenhandel in de 19e eeuw op Aruba

 

 Wayuu-strijders, La Guajira (Colombia)

HET JAAR  2014 is bijzonder omdat dit jaar gevierd wordt dat 200 jaar geleden (te weten op 15 juni 1814) door het Koninkrijk de transatlantische slavenhandel werd afgeschaft. Nu zijn daar al enige kanttekeningen bij gemaakt die dit ogenschijnlijk positieve historische feit minder als zodanig laten klinken. Zo hebben verschillende historici erop gewezen dat de slavernij als instituut zelf tot 1863 in het Koninkrijk der Nederlanden bleef voortbestaan. Zelfs daarna bleven de voormalige slaven tot 1873 verplicht in dienst bij hun voormalige eigenaren. 

Dan is er ook door verschillende historici recentelijk – en terecht – op gewezen dat na 1814 de slavenhandel binnen het Caribisch gebied bleef bestaan. De slavenhandel binnen het Caribisch gebied ging vooral in de beginjaren van het transatlantisch verbod gewoon door. Daarbij werd de transatlantische slavenhandel op beperkte schaal door schavuiten illegaal voortgezet maar vervolging ontduikt door slimme constructies zoals het aanmerken van slavenleveringen als afkomstig uit het Caribisch gebied zelf in plaats vanuit Afrika. Wie kon immers echt controleren of een schip uit Afrika kwam?  Vaak werden scheepspapieren bovendien vervalst of werd onder een andere vlag gevaren. De mens is creatief als het om geld verdienen gaat. Bovendien was smokkelhandel een specialiteit van de Hollanders in de West sinds de vroege 18e eeuw. 

Maar zeker niet alleen de Hollanders waren erbij betrokken. De zogeheten inter-amerikaanse slavenhandel bleef niet alleen in het Caribisch gebied zelf doorgaan maar ook in de wijdere omstreken. In het Zuiden van de Verenigde Staten was grootschalige slavenhandel in de vroege 19e eeuw nauwelijks nog noodzakelijk vanwege de grote natuurlijke aanwas van de slavenbevolking maar ook daar vond nog altijd op beperkte schaal handel in slaven plaats; vooral slaven met een ”toegevoegde waarde” waren gewild. In het Keizerlijke Brazilië ontstond in de eerste helft van de negentiende eeuw eveneens een levendige slavenhandel van de ‘zwarte’ noordelijke provincies van het immense land naar de koffieplantages in rond Sao Paulo en andere zuidelijker streken van het imperium. De Luso-Braziliaanse (blanke en gekleurde) bandeirantes waren specialist in de weinig fijnzinnige logistiek van de slavenhandel. Als geheel bloeide de inter-amerikaanse slavenhandel zowel binnen landen als tussen landen als nooit tevoren. Vooral in Cuba en Brazilië. De prijzen van slaven waren hoger dan ooit omdat het ging om een (in de Engelse betekenis) ‘rare commodity‘ er werd daarom navenant aan verdiend. Daar kwam pas aan het einde van de 19e eeuw met veel horten en stoten een einde aan.

Toch was er een opmerkelijke stijging in het aantal zogeheten ”rode slaven” op de relatieve buitenpost en thans ”one happy island” Aruba. Deze amerindiaanse slaven waren vaak kinderen. De oorzaak lag deels in de geopolitieke situatie van het Zuidamerikaanse continent en deels in de bevolkingsopbouw van Aruba. De eerste oorzaak was daarin dat er in de 19e eeeuw een groeiend aanbod was ontstaan aan ontheemde, verslagen en krijgsgevangen inheemse mensen als gevolg van oorlogen. Even wat context. Het noordelijkse punt van Zuid-Amerika bekend als La Guajira was nimmer echt onder Spaanse controle gebracht in de 16e eeuw en de onafhankelijk geworden republieken Colombia en Venezuela wilden na 1830 eindelijk dit gebied onderwerpen, wat in die dagen eufemistisch ”pacificeren” werd genoemd. 

  Indiaanse rotstekeningen, Aruba

In deze zogenaamde pacificatie-oorlogen tussen deze kersverse landen met Europese bestuursvormen tegen de inheemse stammen werden veel inheemse mensen als krijgsgevangenen in kampen gezet. Er zijn echter nauwelijks getuigenverslagen van en onbekend is hoeveel mensen werden vermoord. De Guajiros werden soms opmerkelijk genoeg door hun eigen land- en stamgenoten en ook door Arubaanse (evneens) inheemse smokkelaars naar Aruba meegevoerd. Er bestond overigens al nauwe verwantschap tussen de Arubaanse inheemse bevolking en de bevolking van La Guajira en er waren altijd al contacten over en weer geweest. Zo ontstond tussen het vasteland en Aruba in de 19e eeuw een nieuwe vorm van gedwongen immigratie die niet anders gezien kan worden dan als slavenhandel aan gezien de ”wilde Indianen” steevast als (kind)slaaf dienden te werken voor de inheems-Arubaanse bevolking die in de ogen van die tijd al wel beschaafd waren en boven deze ‘wilden” stonden. Vooral in de jaren 1820-1830 kwamen door deze rooftochten veel van deze ”wilde roden” veel voor op Aruba. Sommigen doolden rond zonder meester. Aan deze praktijk kwam door de afschaffing van de slavernij als instituut in 1863 een einde. 

De inheemse ”Guajiros” onder welke de Wayuu het meest prominent werden uiteidelijk in talloze oorlogen met de Zuidamerikaande overheden steeds verder naar het noorden – dus in de richting van Aruba – gedreven. Pas in 1893 werd deze noordelijke Guajira-’frontier’ gesloten; drie jaar nadat de Verenigde Staten eenzijdig de eigen frontier gesloten had verklaard. In de 19e eeuw bevonden zich kennelijk nog veel van deze ‘wilde Indianen’ rondzwervend op Aruba.

Het einde van de slavernij door Nederland in 1863 had een significant positieve invloed op de rechtspositie van de groep ”wilde Indianen” die nu gewoon als vrije burgers in de Arubaanse samenleving verder konden leven. De relaties tussen de Arubanen en de inwoners van La Guajira is gelukkig flink verbeterd en zelfs hartelijk te noemen anno 2014. Premier Eman ontving een Wayuu-afvaardiging in 2012 op hartelijke wijze en wees daarbij op de verwantschap tussen de Guajiros en de Arubanen. Bij het bezoek werd zelfs een Wayuu-kano cadeau gedaan aan Premier Eman. Deze kano staat nu op het plein voor het Archeologisch Museum van Aruba als symbool van de lotsverbondenheid tussen de twee volkeren in goede en slechte tijden. 

Peter Bruns, [e-mail]

 

 

 

 

 

Laws of the Indies (Ley de Indias)

The entire body of law promulgated by the Spanish crown during the 16th, 17th, and 18th centuries for the government of its kingdoms (colonies) outside Europe, chiefly in the Americas; more specifically, a series of collections of decrees (cedulas) compiled and published by royal authorization, culminating in the Recopilación de las leyes de los reinos de Indias (1680). From the beginning of the colonization of the Americas, Castilian law constituted the basic private law in the colonies, but, because special conditions prevailed there, the Spanish crown legislated specifically for the Indies (America), in the area of public law. Thus, an important aspect of such legislation was the adaptation of Castilian administrative and judicial institutions to the governmental needs of the New World. The Laws of Burgos issued on Dec. 27, 1512, by Ferdinand II, the Catholic, regulated relations between Spaniards and the conquered Indians, particularly to ensure the spiritual and material welfare of the latter, who were often severely treated. The New Laws of the Indies (1542) of Charles I, which sought to correct the inadequacies of the previous code, met with armed resistance from the American colonists and were reissued in a weaker version in 1552. In the same year a commercial code was promulgated for the Casa de Contratación (Board of Trade). In 1563 the powers and procedures of the colonial audiencias (courts) were defined. The Ordinances Concerning Discoveries, issued in 1573, forbade unauthorized operations against independent Indian peoples.

Attempts at general codification in the 16th century proved inadequate. In 1624 work was begun on the code, which finally emerged as the Recopilación. The undertaking was supervised by two noted jurists: Rodrigo de Aguiar y Acuña and, later, Juan Solórzano Pereira. Before its eventual promulgation in 1681, it was further edited and abbreviated by Fernando Jiménez Paniagua. It contains 6,377 laws in nine books of uneven length, subdivided into 218 títulos, or chapters. In brief, the contents of the books are: (1) church government and education; (2) the Council of the Indies and the audiencias; (3) political and military administration—viceroys and captains general; (4) discoveries, colonization, and municipal government; (5) provincial government and lower courts; (6) Indians; (7) penal law; (8) public finance; and (9) navigation and commerce. Subsequent new legislation, especially that issued in the later 18th century under Charles III (1759–88) concerning commerce and administration, made the Recopilación obsolete. Recodification was begun in 1805 but never finished; instead, the last two editions printed in the 19th century (three were printed in the 18th century) contained only supplementary sections of revised legislation. In this form the code was applied to the remnants of Spain’s old colonial empire (Cuba, Puerto Rico, and the Philippines) until their loss in 1898.

The Recopilación has been criticized for its many inconsistencies, periodic inexactness in phrasing, and excessive attention to trivial and ceremonial matters and to commercial regulations, which were virtually unenforcible, and for depriving colonials of a responsible role in government and commerce. Yet it was the most comprehensive law code ever instituted for a colonial empire and set forth humane (if often ignored) principles for treatment of Indians.

“Indies, Laws of the.“ Britannica Concise Encyclopedia. Encyclopædia Britannica Online. Encyclopædia Britannica, Inc., 2014. Web. 17 June 2014 <http://geoanalyzer.britannica.com/ebc/article-9042315>.

Colombus revisited

Recently there was great news about the finding of one of Columbus’ ships, the Santa Maria off the coast of present day Haiti. While this event has made it into the internet mainstream news reporting, traditional media such as the television channels and daily newspapers in Europpe hardly commented on this extraordinary news item. It is perhaps telling about the state of affairs in 2014, and a contrast compared to the celebration of 500 years of the discovery of the Americas by Columbus. Who was Christopher Columbus? That question seems hardly relevant anymore in 2014. Yet, 22 years after the 500 years of the these days so called ”Columbian exchange” occurred, the person of Columbus is still mired in mystery. Yet it is still important, mythical defining archetype of Western civilization, to which almost everything good or bad can be attributed according to the world view of the modern historian. In the past 22 years Columbus has become neither hero, nor villain, and more and more a mystery.

Simon Schama, the famous historian wrote already in 1992:

Thus, in keeping with the neo-Platonist cult of sublime disclosure and revelation, we should perhaps take more seriously Columbus’s preoccupation with his own name, and especially with the cryptic way that he encoded it in the mystic triangle that, from 1498 onward, he commanded would be the only way his heirs should sign themselves. Though the precise meaning of the symbol remains obscure, we do know that the Admiral meditated, before his third voyage, on the marvel by which his name appeared to prophesy his life: a perfect neo-Platonist conceit. It was preordained, he believed, that he should be Christoferens, or the Christ-bearer, the carrier of the evangel to the nations of the world. In Spanish, moreover, he was Colon, the populator, not merely with new men but also indigenes who would be made new by their conversion to the true faith. And the name Columbus, most miraculously of all, echoes the apparition of the Holy Spirit, who had appeared to him in the form of a Dove to announce his mission and to declare that his name–that is, interchangeably the dove of the Holy Ghost and the clove Columbus–would resound around the world.

Foulke & Sons company owners of Bonaire 1810-1816

Image: an American Schooner (Source: Wikipedia) 

The islands of Bonaire and Arubawere never Dutch colonies in the traditional sense as actual colonization as known of for example by the Spanish in Mexico or by the British in Virginia never took place in the 17th and 18th centuries. The center of Dutch activity and commercial hub in the southern Caribbean was the island of Curaçao which is located right in the middle between Aruba to the west and Bonaire in the east. Curacao’s adjoining islands were merely controlled and occupied by the Dutch West India company in order to serve mainly as a buffer against hostile navies and privateers and as supply stations of Curaçao. Bonaire was in fact a big plantation used for salt making.

Image: The House Flag of Foulke & Sons of New York

(Source: ”Private Signals of the Merchants of New York’ by ……as retrieved on “FOTW Flags Of The World website at http://flagspot.net/flags/)

 In 1807 – during the Napoleonic Wars- the British Royal Navy took control of the Dutch Caribbean, actually for a second time. Between 1810 and 1816 the island of Bonaire the British did not really care for the island of Bonaire. From 1810 the island was in its entirety leased by Joseph Foulke & Sons, a trading company established in New York. The principal of the company was Joseph Foulke (1768-1852) who has founded the Company at the end of the 18th century. Foulke conducted a commission shipping business in the Caribbean. Foulke’s enterprise centered strategically on Bonaire and Curaçao. During the time of the lease Foulke lived in Curaçao.  As a business lord he rules the island from a distance. Curaçao remained the center of this acticites as he had established strong business ties with the ruling business elite such as the Brion family, having married Charlotte Brion, sister of the Admiral of Venezuela Pedro Luis Brion. Brion himself was a Dutchman from Curaçao who, besides being a soldier and Admiral, had also accumulated wealth as a merchant across the Caribbean. While engaging in war, and notwithstanding being a true war hero, Brion never left out an opportunity to conduct his business as usual. Undoubtedly family ties with Brion benefitted either Foulke and vice versa.

Even more so than the Dutch West India Company had done before, Foulke exploited the island for profit. Bonaire served as a source of brazil wood and Foulke mad this into his core business on the island. Unfortunately Foulke’s practices had a negative impact on the island as he deforested the island almost completely and sold the lumber. In 1823 Foulke was wealthy enough to acquire the Gracie Mansion – now the official residence of the Mayor of New York – from Rufus King. The estate was built in 1799 by Archibald Gracie. After Foulke’s retirement he spent the rest of his life there. Between 1816 and 1818 Foulke returned to New York, serving as a Director of Hope Insurance Company and on the board of the City Bank.

Image: Gracie Mansion by Abraham Honer, c.a 1830-1833

After Joseph Foulke Sr. had retired the business on the islands was continued by his sons Joseph Foulke Jr. and William Foulke. Yet the company never became as successful again as before and ran into financial troubles. Bonaire in the meantime suffered a somewhat similar fate as the Dutch did not change the economic and land tenure system in 1816. The brazil wood that was remaining in 1816 was sold to another merchants from Curaçao, C.L. Parker and later to I.N.C. Jutting. Event after the abolishment of slavery in 1863 the former slaves’ lives did not change significantly. The people of Bonaire remained tied to the colonial Dutch government as employees of the government. In 1868 the government finally divided the public land in parcels and sold most of the public lands by public auction and in 1870 sold the salt pans. Thus the entire population became dependent on two large private landowners. The northwestern part of Bonaire was called Slagbaai and was bought by Moises Jesurun and John, August, and Casper Neuman. That part of the island was eventually to become a national park: ‘Washington Slagbaai”.

In many ways Foulke’s venture on Bonaire foreshadowed later events that were to occur all across Latin America in the course of the 19th century whereby American, British and other European government and private owned companies acquire(d) territories overseas in order to exploit them for business without acquiring sovereignty, acting as mere investors aiming at fast revenues. The 19th century would become an age of unlimited growth of merchant empires all over the world, holding land titles across Latin America and Africa. When imperial and colonial governments finally started to act against this kind of rogue capitalism the genie was already out of the bottle. Sound familiar?

 

The Métis nation and the making of Canada (part I)

 

Colonial societies don’t always follow the boundaries and pathways laid out by imperial motherlands overseas. If anything can be said about the similarities between colonial systems across the American continent or even beyond, it is exactly the dichotomy between the legal system as designed in the European capitals and the colonial regimes themselves that stands out. This is a constant element throughout the history of both North and South America and has been studied amply by historians. Research however does remain necessary with regard to the relationship between colonial administrators in the colonies and their subjects in these colonies. Nowhere does the tension between colonial capitals and the ”boundaries” of their influence become more clear than in the interior parts of the American continent. From a legal or constitutional perspective the remotest territories remained often undefined, yet settlements did take place in some extent, long before legal structures by means of charters, land sale contracts or public documents such as treaties or constitutions even appeared.

In the interior parts of both continents social interactions between native and immigrant populations occurred often on the basis of trade and mutual benefit, at least in the early days of the Colonial Era,  yet alliances could easily shift. In this strange diplomatic game European powers more often than not ignored previous alliances and loyalties easily as it suited them and often deliberately used a divide and rule approach. Yet individual colonists and settlements developed their own dynamics at the fringe of the colonial spaces. Europeans intermarrying with natives did take place at a large scale in the Spanish and Portuguese colonies. Stories or Spanish men married native Mexican or Inca women abound. In Atlantic North America however populations mixed to a lesser extent than in the Spanish colonies. Albeit colonial Canada does – at first glance-  not really evoke images of creolization of or of mixing populations, mixed marriages and concubinage in the French, Dutch and English did occur. Not only in the case of the famous Pocahontas, but more significantly and more substantially also in the interior of present day Canada where a whole ”halfblood” people developed, the Métis. In this article an attempt is made at determining in which way the Métis people played a role in the making of Canada from a historical point of view.

The word ”Métis” is derived from the French word for exactly that: ‘Mestizo’, i.e. a person born of mixed Indian-European origin. The native element of the Métis heritage was Cree and Ojibwa, the European element was mostly French Canadian and to a lesser extent Scottish (Scots by the way were also the ones who intermarried with other Indian tribes such as de Cherokees in the American Southwest). The Métis originated with the fur trade and French trappers or ”voyageurs” intermarried with Indians from the north Central part of the continent, centered on the Red River in modern South Manitoba. Thus a bi-cultural people came into being of mixed descent. They were mostly hunters and trappers. In the middle of  the 19th century they adopted the Catholic faith and had a share language ‘Mitchif” which consisted of a mixture of French and Cree language.

The Métis traded in the interface between the woodlands in the north and the Great Plains to the south. An important mean of living was the buffalo hunt, which took place at the end of the summer. The Métis were excellent businessmen and traded intensively with the Americans at Fort Union and later St. Paul, exporting buffalo skins. The Métis combined skills used by different peoples around them: they were avid horsemen comparable to the Plain Indians, yet just as easily shifted to trapping as their French and Cree ancestor did, going in and out of the forests. The Sioux or Dakota were their rivals on the plains, which led to a conflict resulting in the Battle of Grand Couteau in 1851. Miraculously this battle agains the feared Dakota was won by the Métis who were afterwards respected by the Dakota leaders as a tribe to be reckoned with. By the 1860-ids the Métis thereafter controlled much of the trade in the central part of North America and trading with the Americans who were settling into the area west of the Mississippi in ever larger quantities and whose industries needed buffalo skins for their machines. the Métis filled a vacuum that had existed in an area that had not yet been settled by immigrants of European origin, yet close enough to enable trade and commerce. Yet aound the time of the American Civil War their lifestyle was about to become seriously endangered.

To be continued in part II.

Source i.a.: J.C.H. King, First Peoples, First Contacts, Native Peoples of North America, British Museum Press, 1999.

Picture above: a Métis huntsman, around 1870 (source: Wikipedia)

Duits imperialisme in het Caribisch gebied voor de Eerste Wereldoorlog

http://static.viewbook.com/images/social_icons/facebook_32.png!”:http://www.peterbruns.unblog.fr

Afbeelding: Duitse ansichtkaart van voor WO I met daarop een Duitse afvaardiging in Haiti (let op de Wilhelmsvlag op de boot en de Haitiaanse vlag op de achtergrond).

Het Caribisch gebied en Zuid-Amerika bleven gevrijwaard van oorlogsgeweld tijdens de Eerste Wereldoorlog. De oorlog woedde niet alleen in Europa maar ook in andere werelddelen zoals Afrika en Azie; deze geraakten direct betrokken bij de oorlogshandelingen. Dit laatste voornamelijk omdat Duitsland ook gebieden in deze continenten had (Afrika, Duits Nieuw-Guinea, Carolinen, de Duitse vestiging in het noord-chinese Kiautsjau).

Ondanks de vredige sfeer geraakte het Caribisch gebied wel degelijk in economische zin betrokken bij de oorlog. De Britse en Franse eilanden leverden troepen, niet in de laatste plaats in de strijd in Afrika door als soldaten en lagere officieren te dienen in Afrikaanse legereenheden. Daarnaast leverden de eilanden belangrijke grondstoffen. Dit leidde tot intensieve activiteit van Duitse onderzeeboten in de gehele regio.

De Duitse activiteit zorgde voor ongemak in de Verenigde Staten; niet alleen vanwege de constante aanvallen op de konvooien die van Amerika naar de Britse eilanden voeren, maar ook in geopolitieke zin. Uit vrees voor toenemende Duitse inmenging in het Caribisch gebied, waar Keizer Wilhelm II een steunpunt zocht voor zijn ”Weltpolitik” in rivaliteit met de Britten, bezetten de Verenigde Staten onder andere het formeel onafhankelijke Cuba. Vooral op Haiti waren de Duitsers prominent aanwezig, niet zozeer getalsmatig maar in economisch opzicht. Veel Duitse mannen waren met Haitiaanse vrouwen gehuwd en hadden daar informeel de touwtjes in handen. Deze groep moedigde de Duitse plannen aan om dit ‘informal empire’ te gaan formaliseren. Zo ontstonden in Berlijn concrete plannen om aldaar een vlootbasis in het Noord-Haitiaanse Mole-Saint-Nicholas te bouwen. Dit was in Amerikaanse ogen onaanvaardbaar en direct in strijd met de zogeheten Monroe-doctrine dat Amerika ”de baas” was in het continent. De Amerikanen wilden koste wat kost iedere Duitse inmenging voorkomen en vielen Haiti in 1915 binnen. Zij zouden blijven tot 1934.

Eveneens vanwege de Duitse imperialistische politiek kochten de Amerikanen uiteindelijk in 1917 de voormalige Deense Maagdeneilanden – dit nadat de onderhandelingen met de Denen eerder waren mislukt. De Denen hoopten echter nu op een welwillende medewerking van de Amerikanen bij een gehoopte teruggave van Sleeswijk dat Denemarken in de jaren 1860op pijnlijke wijze aan Pruisen hadden moeten afstaan. Deze Sleeswijkse kwestie zat de Denen net zo hoog als de Elzas-Lotharingenkwestie de Fransen. Als Denemarken in Duitse handen zou vallen zouden de Duitsers bovendien hun pijlen kunnen gaan richten op de Verenigde Staten. Duits imperialisme had dus wel degelijk ook een belangrijke invloed op de Amerikaanse politiek. Op 31 maart 1917 werden de Maagdeneilanden na geslaagde onderhandelingen met de Deense regering aan de VS overgedragen. Daarbij beloofde de Verenigde Staten dat de Deense aanwezigheid op Groenland in de toekomst niet als strijdig met de Monroe-doctrine werd beschouwd.

Enkele dagen na de aankoop van de Maagdeneilanden, op 2 april 1917 verklaarden de Verenigde Staten de oorlog aan Duitsland en Oostenrijk-Hongarije. Die aanleiding was niet -zoals vaak wordt gedacht-  het tot zinken brengen van het Amerikaanse schip Lusitania, maar het zogeheten Zimmerman Telegram, dat al dan niet gestuurd zou zijn door de Duitse Minister van Buitenlandse Zaken Arthur Zimmerman aan Mexico. Daarbij beloofde Duitsland bij oorlogsdeelname door Mexico de teruggave aan de Mexicanen van de in 1848 aan de VS afgestane gebieden in het huidige zuidoosten van de VS. Deze laatste schending van de zogeheten Monroe-doctrine, die in 1962 in de vorm van de Cuba-crisis bijna weer tot een oorlog zou leiden, was de druppel die de Amerikaanse emmer deed overlopen.

 

Zie ook

http://history.state.gov/milestones/1914-1920/haiti 

De Deense kolonie in Noord-Amerika

Foto: Hans Egede rond 1745

Wat hebben Groenland en de Amerikaanse Virgin Islands met elkaar gemeen? Beide gebieden waren ooit Deense kolonies in het Amerikaanse continent. Groenland is nog steeds als onafhankelijk deel van het Deense Koninkrijk met Kopenhagen verbonden. Het is zelfs de eerste en enige regio die zich ooit heeft losgemaakt van de Europese Unie (in 1984). Tegenwoordig is Groenland een zogeheten gebied met ‘LGO’ (landen en gebieden overzee) status, net als bijvoorbeeld Aruba of de Cayman Islands.

Wat minder bekend is, is dat Groenland in feite tweemaal is gekoloniseerd door Europese immigranten. In de eerste plaats werd Groenland in de 10e eeuw door de Noormannen ontdekt, die zich hier langs de zuid- en westkust vestigden. Ongeveer in dezelfde periode arriveerden de eerste Inuit langs noordwestelijke weg op de Groenlandse landmassa. De Noormannen bereikten iets later het Amerikaanse vasteland, genaamd ‘Vinland’, waarschijnlijk zonder dat zij wisten dat het hier een nieuw continent betrof. De Noorse gemeenschap op Groenland is rond 1450-1500 verdwenen, juist in de periode dat vanuit Europa hernieuwde belangstelling ontstond over mogelijke gebieden aan de andere zijde van de Atlantiche oceaan. Een gangbare deelverklaring voor de wegkwijnen van de Noorse vestigingen op Groenland is dat aan het einde van de 15e eeuw een zogenamde kleine ijstijd was ontstaan als gevolg waarvan de laatste Noren zijn gestorven danwel zijn teruggekeerd naar IJsland, waar zij nauwe contacten mee onderhielden. De beroemde IJslandse saga’s bevatten talloze verwijzingen naar Groenland.

Minder bekend is dat het Deense Koninkrijk dat in die tijd ook Noorwegen omvatte, pas in de 18e eeuw Groenland herkoloniseerde. De Noors-Deense lutheraanse priester Hans Egede had van vissers uit de Lofoten-eilandengroep in noord-Noorwegen verhalen gehoord over een oude Noorse vestiging op Groenland. Egede was de oprichter van de Bergense Groenlandse Compagnie, die echter geen handelsmonopolie kreeg toegekend uit vrees voor conflicten met de Hollandse walvisvaarders van de Noordse Compagnie die eveneens in de regio actief was. Egede trachtte contact te herstellen met de Noorse kolonisten ten uit vroeger tijden, maar kwam enkel nog Inuit tegen. Egede is in feite voor Groenland geweest wat Jacques Cartier was voor Canada; hij leerde al snel de taal van de Inuit, en werd zo tot de ‘Apostel van Groenland’.

 

Interesting page about the former Danish West Indies

A very interesting page for those interested in the former Danish West Indies can be found at:

www.sa.dk/content/us/learning_and_research/the_danish_west_indies

Een Antilliaans jurist van de wereld

 Het werk van diplomaat, bestuurder en jurist J.H. Ferguson (1826-1908)

 mr. P.H. Bruns

 1. Inleiding

 In februari 1872 stuurde een zekere Jan Helenus Ferguson vanuit het West-Afrikaanse Elmina – de op dat moment juist aan Groot-Brittannië overgedragen voormalige Nederlandse kolonie aan de Goudkust – een juridisch essay op naar Europa getiteld ‘the Red Cross-Alliance at sea’. De geadresseerde was het Pruisische Rode Kruis. Het essay behandelde de inzet van hospitaalschepen tijdens oorlogshandelingen op zee.^[1] Het afgelopen jaar 1871 was ingrijpend geweest. Frankrijk had na een voor die tijd ongekend bloederige oorlog de Elzas en het noordoostelijke deel van Lotharingen afgestaan aan het nieuwe Duitse Rijk. De auteur van het essay was in Elmina aanwezig als laatste Nederlandse ambtenaar bij de overdracht aan de Britten. Hij had een achtergrond die men niet direct zou vermoeden; het ging om dezelfde Ferguson die enkele jaren tevoren als gezaghebber op Aruba de Koning Willem III-toren had laten bouwen bij Fort Zoutman. Een man met een Caribische achtergrond, een Antilliaan. In dit artikel wordt een schets gegeven van de loopbaan en het werk van deze Ferguson.

 2. Bestuursambtenaar in de kolonie Curaçao

 Jan Helenus Ferguson werd in 1826 op Curaçao werd geboren. Hij groeide niet alleen op in de Antillen maar ook de basis voor zijn loopbaan werd op de eilanden gelegd. Oorspronkelijk van Schotse afkomst was hij niettemin een echt landskind. Hij is buiten een enkele straatnaam op Aruba die aan hem herinnert tegenwoordig nog maar weinig bekend op de Caribische eilanden en nog minder in Nederland. Wellicht heeft het feit dat hij niet vaak in het moederland heeft verkeerd bijgedragen aan zijn onbekendheid. Het is bekend dat hij in 1859 op St. Maarten trouwde met de veel jongere Maria Waymouth, afkomstig uit Antigua. Daarbuiten is niet veel over zijn persoonlijk leven bekend. Zijn leven is vooral te kennen door middel van zijn wetenschappelijke publicaties, waarover later in dit artikel meer.  

 Zijn eerste bestuursambten heeft Ferguson geheel binnen het Caribisch gebied doorgebracht waar bij binnen het Nederlands koloniale bestuur verschillende posten bekleedde. Hij is overigens kennelijk ook enige tijd als officier van administratie derde klasse bij de Nederlandse marine verbonden geweest, getuige twee van zijn geschriften waarin hij zichzelf presenteert als “formerly of the Netherlands Royal Navy.”  In 1865 begon hij als districtscommissaris op Curaçao, om vervolgens in 1866 al gezaghebber op Aruba te worden. Daar heeft hij een belangrijke rol gespeeld in onder andere de bouw van (zoals hierboven reeds vermeld) de Willem III-toren bij Fort Zoutman en in de ontwikkeling van de aloëcultuur op het eiland, waardoor de oude route van Oranjestad naar de aloëvelden nog altijd als de Fergusonstraat bekend staat. Zijn specifiek juridische loopbaan begon hij op relatief late leeftijd in 1869 als kantonrechter op Aruba. In 1871 werd hij vervolgens gezaghebber op Bonaire. In die tijd moet zijn interesse in het internationale recht zijn gewekt.

 3. Als internationaal jurist

 

Het jaar 1872 markeerde op meerdere fronten een scheidslijn in zijn loopbaan. In dat jaar publiceerde hij naar aanleiding van een prijsvraag zijn eerste juridische werk op humanitair terrein dat hierboven reeds werd vermeld. Ferguson schreef het werk in de Engelse taal en noemde het ‘The Red Cross Alliance at Sea’. Ferguson rondde het werk af tijdens zijn korte verblijf als laatste gouverneur aan de Nederlandse kolonie te Elmina aan de Afrikaanse Goudkust in 1872, die op dat moment werd overgedragen aan Groot-Brittannië. Wellicht heeft zijn gemengd Schots-Nederlandse achtergrond een rol gespeeld bij zijn benoeming daar. Kennelijk hebben de activiteiten in Afrika hem zodanig beziggehouden dat hij zijn toezending verlaat heeft verstuurd, want hij excuseerde zich op in een nawoord voor de verlate toezending.

 

 In ‘The Red Cross Alliance at sea’ geeft Ferguson een gedetailleerde beschrijving van de opkomst en noodzaak van het Rode Kruis. Voorts beschrijft hij tot in detail de regels van hulpverlening door en op hospitaalschepen. Het lot van oorlogsgewonden stond in die jaren in grote belangstelling. Ferguson verwijst dan ook direct naar het beroemde werk ‘Souvenir de Solferino’ van Henri Dunant, waarin Dunant had opgeroepen tot het instellen van particuliere organisaties om het lot van oorlogsgewonden te verbeteren. De Eerste Rode Kruis-Conventie van Genève inzake de Verbetering van het Lot van Gewonden en Zieken had op 22 augustus 1864 plaatsgevonden. In 1868 was bovendien tijdens de Tweede Conventie van Genève de werkingssfeer uitgebreid tot maritieme oorlogsvoering, hoewel dit niet zoveel gezag kreeg als de Eerste Conventie wegens weerstand van het militaire apparaat.^[2] Ferguson leverde met zijn geschrift een belangrijke bijdrage aan de juridische fundering van wat in moderne tijden het humanitair oorlogsrecht is gaan heten. *

Na zijn korte verblijf in Elmina in 1872 begon voor Ferguson een periode van toenemende internationale betrokkenheid. Hij werd in dat jaar aangesteld als consul-generaal en zaakgelastigde in China. In 1884 publiceerde hij vanuit China zijn magnum opus genaamd ‘Manual of international law, for the use of navies, colonies and consulates.’, een lijvig werk waarin vele aspecten van het internationaal recht worden beschreven.^[3] In zijn Manual behandelt Ferguson alle aspecten van het internationaal recht in de meest brede zin van het woord. Maar ook schuwde hij geen studies op deelterreinen. In 1890 schreef hij bijvoorbeeld eveneens vanuit China een zeer interessante verhandeling over buitenlandse jurisdictie in China in de franse taal genaamd ‘Juridiction et territorialité en Chine’.^[4] In dit werk koppelde hij wederom de wetenschap aan de actualiteit, aangezien op dat moment de toenemende westerse inmenging – ook in juridisch opzicht – in China actueel was.^[5] Verschillende Europese grootmachten hadden in de periode na de Eerste Opiumoorlog (1839-1842) extra-territorialiteit bedongen met de Chinese Keizer om ervoor te zorgen dat Europeanen in de verschillende Europese enclaves in China niet onder Chinese jurisdictie zouden staan maar zouden vallen onder hun eigen regels, al dan niet in zogenaamde ‘gemengde rechtbanken’ (‘mixed courts’).^[6]

 

Na terugkeer uit China heeft Ferguson enige tijd in Nederland verbleven. Tegen het einde van de eeuw wendde hij de beroemde Haagse Vredesconferentie van 1899, een mijlpaal in het internationale recht, aan voor een nieuwe publicatie, namelijk ‘The International Conference of the Hague: a plea for peace and social evolution.’ In 1894 wijdde hij vervolgens een studie aan het Britse bestuur in Brits-Indië genaamd het ‘Bimetallisme en de jongste muntverordening van Britsch-Indië, eene schets op het gebied der staathuishoudkunde’. In zijn laatste jaren vestigde hij zich – vanuit heimwee naar de tropen? – in Padang te Sumatra waar hij in 1908 overleed. Hij was naast zijn juridische publicaties overigens ook wetenschappelijk actief op ander terrein. In 1889 schreef hij bijvoorbeeld een werk op sociologisch gebied getiteld ‘The philosphy of civilization, a sociological study’.^[7] In zijn laatste jaren wijdde hij zich voornamelijk aan spiritualisme, op welk gebied hij in 1907 ‘Het kenvermogen van het medegevoel’ publiceerde.^[8]  

 

 4. Enkele slotopmerkingen

 

 Ferguson was onmiskenbaar een kind van zijn tijd, waarvan zijn groot optimisme over de voortgang van de beschaving getuigt. Zijn werk geeft voorts blijk van een zekere vanzelfsprekendheid ten aanzien de Europese dominantie in de wereld. Slechts enkele jaren na zijn overlijden zouden grote scheuren in die wereldorde optreden. Ook vertegenwoordigde hij bij uitstek een specifieke groep, namelijk die van de Europees georiënteerde overzeese elite die in de tropen was geboren en die in de koloniale samenleving overzee thuis was; iets wat in hun beleving overigens niets afdeed aan hun verbondenheid met Nederland.

 

 De onbekendheid van Ferguson in onze tijd is mijns inziens zeer onterecht. Uit zijn werk komt een optimistisch humanisme en oog voor detail naar voren. Wellicht was Ferguson wel te breed in zijn belangstelling om een vaste plaats te krijgen in wereld van het internationale recht, teveel een man van de wereld; zijn lidmaatschap van het prestigieuze Institut de Droit International toont in ieder geval aan dat hij in zijn tijd internationaal aanzien genoot.^[9] Hoog tijd om deze wellicht grootste jurist van het Nederlandse Caribisch gebied van de negentiende eeuw aan de vergetelheid te ontrukken. Hoe het ook zij, met een persoon als Ferguson is er nog minder reden dan ooit om te stellen dat de Caribische delen van ons Koninkrijk geen juristen van formaat zouden hebben voortgebracht.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Koning Bonsu: een vijand of een crimineel?

De veroordeling van Koning Bonsu  naar het recht van de Nederlandse Goudkust  van 1815-1872

 P.H. Bruns

 

1             Inleiding

Het hoofd van de in 1838 onthoofde  Ahanta-Koning Badu Bonsu zorgde enige jaren geleden voor grote opschudding in de Nederlandse en buitenlandse pers. Zijn hoofd is inmiddels weer teruggekeerd naar Ghanese grond. In het nawoord van diens beroemde boek De zwarte met het witte hart beschrijft auteur Arthur Japin zijn inspanningen om het hoofd van de Koning vanuit de Universiteit Leiden weer naar Ghana te doen terugbrengen. Hij beschrijft in zijn nawoord bij zijn boek onder andere hoe tijdens de voorbereidingen voor de terugkeer van het hoofd de toenmalige Minister Plasterk een bezoek kreeg van één van zijn, in de woorden van Japin ‘meer ambitieuze ambtenaren’ met de mededeling dat de kwestie rond de teruggave van het hoofd volgens hem genuanceerder lag. Japin citeert de ambtenaar:

 ‘Die koning Bonsu,’ sprak de man tot verbijstering van de minister, ‘is namelijk indertijd volstrekt rechtmatig door ons geëxecuteerd.’[2]

 De uitspraak van de ijverige ambtenaar veronderstelt ten minste drie zaken, in de eerste plaats dat Koning Bonsu destijds een misdrijf heeft gepleegd dat naar Nederlands recht in die tijd strafbaar was. Vervolgens veronderstelt de ambtenaar dat de toegepaste straf in een procedure is vastgesteld en dat deze straf rechtmatig is toegepast. Ten slotte gaat  de tekst ervan uit dat het Nederlands gezag rechtsmacht had over Koning Bonsu, wat eigenlijk de meeste fundamentele veronderstelling is waarop de andere twee berusten. In dit artikel wordt getracht enig inzicht te verschaffen over juist deze vragen, namelijk of Koning Bonsu al dan niet rechtmatig is veroordeeld door het toentertijd aldaar geldende Nederlands gezag aan de Goudkust, oftewel ‘Nederlands Guinee’. Daarvoor is enige uitwijding over de staatsrechtelijke grondslagen van het Nederlands bestuur aan de West-Afrikaanse kolonie onontbeerlijk; daarom zal in dit artikel eerst hierop nader worden ingegaan.

 2          Staatsrechtelijke grondslagen

Na de opheffing van de Westindische Compagnie in 1795, in welker naam de nederzettingen aan de Goudkust sedert het midden van der zeventiende eeuw werden gehouden, en na een woelige Napoleontische tijd verkreeg Nederland in 1815 de meeste Westindische en Oostindische koloniën terug van de Britten met uitzondering van Ceylon, de factorijen in het voorindische subcontinent en de Kaapkolonie, die allemaal in datzelfde jaar formeel aan Britse handen werden overgedragen. Het met België en het Groothertogdom Luxemburg gecompenseerde Koninkrijk der Nederlanden herkreeg het gezag over de West-indische en Oost-indische koloniën; de Nederlandse nederzetting aan de Afrikaanse Goudkust, ofwel Nederlands Guinea, werd niet in een groter organisatorisch verband opgenomen. Het werd in 1815 tot een op staatkundige gebied in de luwte gelegen ‘overzeese bezitting’ van het Koninkrijk en bleef als Nederlands gebied gehandhaafd tot 1872. In dat jaar zou deze laatste Nederlandse kolonie in Afrika  aan de Britten worden overgedragen.

De grondslag van het bestuur van de Nederlandse kolonie aan de Goudkust berustte niet op een eigen reglement zoals in het geval van de Oost- en Westindische bezittingen. Volgens Cornelis van Vollenhoven had dit te maken met het feit dat de Guinese kolonie of nederzetting als weinig belangrijk werd beschouwd door het moederland.[3] Hoewel de Afrikaanse kolonie dus geen formeel statuut had, werd het de facto, maar ook de iure als een Nederlandse kolonie bestuurd. Het bestuur van de Afrikaanse kolonie werd door middel van elkaar opvolgende reglementen en instructies ingericht, die ondanks de nieuwe staatsrechtelijke verhoudingen met het moederland vanaf 1815 een continuiteit met de bestuurspraktijk op basis van specifieke Instructies van de WIC van de periode daarvoor laten zien.[4]

 Overigens was het ten tijde van het bewind van Koning Willem I geenszins een staatsrechtelijke anomalie dat het bestuur van de Afrikaanse ‘etablissementen’ op grond van louter bestuursbesluiten geschiedde. Niet alleen regeerde Willem I graag op basis van besluiten, maar ook ingevolge de Grondwet van 1815 berustte het oppergezag over de koloniën bij de Koning zelf.[5] En volgens de staatstheoretische opvattingen van 1815 berustte de soevereiniteit vooralsnog primair bij de vorst. Pas in 1840 werd enige parlementaire invloed verkregen in relatie tot de bezittingen overzee. In dat jaar verkregen de Staten-Generaal het recht om geïnformeerd te worden over de koloniale baten en lasten.[6] Volledige parlementaire controle op het bestuur van de koloniën werd formeel in 1848 in de Grondwet vastgelegd (art. 58 Grondwet 1848). Een bij wet vastgesteld reglement op het beleid van de regering van de Oostindische bezittingen werd vervolgens in 1854 vastgesteld middels invoering van het Indisch Regeringsreglement, voor de bezittingen in de West geschiedde dit in 1865. In tegenstelling tot de genoemde gebieden bleef het gezag in de ‘etablissementen’ aan de kust van Guina berusten op basis van besluiten zonder dat enige parlementaire controle aanwezig was vanuit Nederland of ter plaatse. Wel werd door middel van een Reglement van Bestuur uit 1847 het bestuur zelf op een meer omvattende grondslag ingericht. Dit zou overigens zou blijven tot 1872. In 1864, slechts enkele jaren voorafgaande aan de overdracht aan de Britten, verwoordde Minister Fransen van de Putte aan de Tweede Kamer de in het moederland bestaande onduidelijkheid omtrent de status van de Afrikaanse kolonie binnen het Koninkrijk:

 ’Het kan betwijfeld worden, of de Nederlandsche vestiging ter Kuste van Guinea eene kolonie of territoriale bezitting in eigenlijken zin zij. Niettemin erkent de ondergeteekende, dat, zoolang ook voor haar geen regeringsreglement bij de wet is vastgesteld, aan art. 59 der Grondwet niet volledig zal voldaan zijn.

De hiervoor vermelde suggesite als zou de kolonie slechts een ‘bezitting in eigenlijke zin’  zijn is in overeenstemming met het hierna behandelde Besluit van 1815 waarin wordt gesproken van ‘etablissementen’ aan de kust van Guinee.  Dit  terwijl overigens in de tijd van de Westindische Compagnie wel degelijk van  de kolonies aan de kust van West-Afrika werd gesproken. De opmerking van Fransen van de Putte weerspiegelt daarom geenszins de realiteit in Guinea zelf  van die dagen waarin daadwerkelijk recht werd gesproken binnen een institutionele context. Ook Van Vollenhoven erkende  overigens reeds dat  papieren proclamaties en instituties geenszins de enige bron konden vormen van staatsrecht, met name in het toentertijd geldende staatsrecht in de bezittingen overzee. Gezien het voormelde citaat bestond er in moederlandse parlementaire kringen in ieder geval kennelijk in de jaren 1860 weing animo om alsnog een regeringsreglement voor de kolonie, hoe men deze ook definieerde, vast te stellen.[7] Minister Fransen van de Putte voegde daaraan op 10 mei 1865 toe dat het ontwerpen van een reglement voor de kust van Guinea geen makkelijke taak zou zijn aangezien het volgens de minister in 1865 ‘onzeker is op welke wijze wij daar territoir bezitten.’[8] 

Alvorens wij nader kunnen ingaan op de onthoofding van Koning Bonsu, zal in het hierna volgende eerst een overzicht worden gegeven van de grondslagen waarop het bestuur van de Guinese kustkolonie dan wel berustte. De hiervoor vermelde ‘onzekerheid’  vormde  geen beletsel vormde voor rechtspraak en machtsuitoefening ter plaatse  binnen het overzeese Koninkrijk der Nederlanden tussen 1815 en 1872.

 3              Instructie voor de Gouverneur-Generaal (1815)

 De grondslag van het Nederlandse bestuur vanaf 1815 berustte op het Besluit van 27 Juli 1815, nr. 31 (hierna: het Besluit van 1815)[9]. Tot  Gouverneur-Generaal van Nederlands Guinea werd de grote voormalige Nederlands-Indische bestuurder Herman Willem Daendels aangesteld (art. 4 Besluit van 1815). De energieke maar weinig orangistisch ingestelde Daendels werd overigens door Koning Willem I weinig vertrouwd en waarschijnlijk daarom naar Guinea gezonden waar hij weinig kwaad kon ondernemen.

Naast het Besluit van 1815 werd op dezelfde datum een instructie verleend aan de Gouverneur, de ‘Instructie voor den Gouverneur-Generaal ter Kuste van Guinea’ , waarin in meer detail de taken en werkwijze van de Gouverneur-Generaal werden vastgelegd. In artikel 7 van de Instructie werden de bevoegdheden op bestuurlijk, civil en militar gebied samengebundeld in de persoon van de Gouverneur-Generaal zelf:

 ‘De Gouverneur-Generaal zal de opper-directie voeren over deNederlandsche Etablissementen ter Kuste van Guinea, zoo in het militaire als in civiele, politieke en huishoudelijke, van wat aard en nature zulks ook zoude mogen zijn, en hij zal omtrent alles, wat den dienst in dezelfde Etablissementen betreft, alleen met het Departement van Koophandel en Koloniën corresponderen.’

 Er was weliswaar een Koloniale Raad, maar deze had geen regelgevende bevoegdheden. De Gouverneur-Generaal regeerde op zuiver autocratische wijze. Ook fungeerde hij als rechtgevende en rechtsprekende instantie. Op grond van art. 8 van de Instructies zetelde hij in het Fort Elmina, maar had hij de mogelijkheid om zijn residentie te verplaatsen naar Chama of Axim. De Gouverneur-Generaal had ingevolge de Instructies voorts als taak om reeds tijdens de WIC gesloten verdragen te eerbiedigen, alsmede om gewoonterechtelijke gebruiken met de Afrikaanse volkeren na te leven.[10] Op grond van art. 19 van de Instructie diende hij er teven voor te zorgen dat alle de oude verdragen met de naburige Koningen of volken, ‘ook die, bekend onder den naam van costumen’, behoorlijk werden onderhouden.

 4              Naar het Reglement van bestuur (1847)

Na het overlijden van Daendels werd bij Besluit van 1 november 1819 de naam Gouverrneur-Generaal afgeschaft en de hoogste titel aan de kust van Guinea gewijzigd in die van Kommandant (art. 12 Besluit van 1 november 1819). De Kommandant mocht voortaan alleen in Elmina resideren. Op 23 maart 1838 werden werden enkele wijzingen aangebracht in de inrichting van het bestuur zonder daarin wezenlijke verandering te brengen. In 1838 werd de titel van de Kommandant omgevormd tot die van Gouverneur. Pas in het jaar  1847 werd zo een begin gemaakt met een meer omvattende regeling van het bestuur in de vorm van het ‘Reglement van bestuur voor de Nederlandsche bezittingen ter Kuste van Guinea’ (hierna ‘het Reglement’), nog net voor het revolutiejaar 1848 vastgesteld door Koning Willem II.

Dit reglement betekende een belangrijke modernisering en formalisering op het gebied van de rechtspraak in de nederzetting. In artikel 6 van het Reglement van 1847 werd zelfs een rechtbank ingesteld. Deze bestond uit de Gouverneur als voorzitter, de Boekhouder en de Officier van Justitie die tevens als griffier fungeerde, de hoofdingenieur van de mijnen, de oudste in rang aanwezige resident, de oudste in rang aanwezige officer van het garnizoen, en de beide ingezetenen die leden van de Koloniale Raad waren (art: 6 Reglement). Ingevolge hetzelfde artikel 6 moesten bovendien vonnissen de gronden inhouden waarop zij rusten. Dit was een belangrijke vooruitgang ten opzichte van voorheen, een vooruitgang die overigens in Nederland zelf al was vastgelegd in de Grondwet van 1815.

Artikel 7 Reglement omschreef de bevoegdheid van de rechtbank (‘De Regtbank te St. George Delmina’).[11] De rechtbank deed uitspraak in burgerlijke zaken met minstens drie rechters, en zonder beroep ‘omtrent alle vorderingen, eene waarde van f 3000 niet te boven gaande.’ Wanneer de waarde in geschil meer dan fl. 3000 was, kon hoger beroep worden aangetekend bij de Hoge Raad, ‘onverminderd de bevoegdheid van de Regtbank, om de voorloopige executie, met of zonder borgstelling, te bevelen.’ In criminele zaken werd recht gesproken door een college van vijf rechters, en in het hoogste ressort, ‘behoudens dat de uitvoering der doodstraf, in afwachting van Konings beslissing, wordt geschorst, wanneer de veroordeelde aan Hoogstdezelve een verzoek doet om gratie; in welk geval dat verzoek met de processtukken wordt gezonden aan het Departement van Koloniën. Alle zaken worden beslist bij volstrekte meerderheid van stemmen.’

In artikel 9 van hetzelfde Reglement werd voorts specifiek bepaald dat ten aanzien van Europeanen en daarmee gelijkgestelde personen, meestal mulatten mits zij christenen waren en ingeschreven in Elmina[12], de rechtbank zich ‘zoveel doenlijk regelt naar de in Nederland bestaande wetten’. In wezen was dit niets nieuws aangezien al ten tijde van de WIC een dergelijke bestuurspraktijk zich had ontwikkeld, ware het niet dat door deze codificatie uitdrukkelijk werd vastgelegd dat op de Afrikaanse delen van de bevolking (in de woorden van het Reglement ‘de inboorlingen’) ‘in het algemeen de landswetten en gebruiken worden toegepast’, echter ‘voor zoover zij niet tegen algemeen erkende beginselen van billijkheid en regtvaardigheid strijden.’[13] Voorts werd daar in de laatste zin aan toegevoegd ‘In geen geval worden verminkende straffen opgelegd.’ Let wel, deze passage werd in 1847 ingevoerd, dus negen jaar na de dood van Koning Bonsu.

 Zoals hiervoor reeds vermeld, is na 1847 geen wijziging aangebracht in de bestuursregeling van de kolonie. Kennelijk vond het moederland het niet waard om alsnog een regeringsreglement in te voeren na 1848. Ook de afschaffing van de slavernij in 1863 noopte daar kennelijk niet (meer) toe in het zicht van de gehele terugtrekking uit de kust van Guinea die in 1872 leidde tot formele overdracht aan Engeland.[14]

 5              Het recht aan de kust van Guinea

 Nu enig licht is geworpen op de staatsrechtelijke grondslagen van het Nederlandse bestuur, kom ik nu bij de eigenlijke vraag en dat was of Koning Bonsu, die zoals vermeld in het jaar 1837 werd veroordeeld, nu wel of niet door het Nederlands gezag kon worden veroordeeld. Zoals bleek uit het voorgaande was op dat moment de rechtbank de Elmina nog niet formeel ingesteld. Dat geschiedde pas in 1847. Hoewel het erop gehouden kan worden ook al voorafgaand aan het Reglement van 1847 ‘zoveel doenlijk’ de facto Nederlands recht werd toegepast door de Gouverneur als enig juridisch instituut, is het de vraag welke bepalingen en wetten exact werden gehanteerd. Het is de nog maar zeer vraag of het Nederlands Wetboek van Strafrecht van 1813 (de ‘Code Penal’ van 1813) werd toegepast en voorts of het, indien toegepast, dit integraal geschiedde. In de overige gebieden overzee werd het Nederlands recht niet automatisch identiek toegepast en gold voorts voor zover het civielrecht betrof in ieder geval tot 1868 nog het Oudhollands recht. Of voorts het Nederlandse Gesel- en Wurgbesluit van 1814 in Guinea al dan niet door de Gouverneur werd toegepast is schrijver dezes evenmin bekend en iedere uitspraak daarover moet als uiterst speculatief verre worden gehouden. Een complicatie daarbij is dat, althans wederom voor zover bij de schrijver dezes bekend, het rechterlijk archief te Elmina en wellicht daarmee het vonnis op grond waarvan Koning Bonsu werd veroordeeld, als dat al was bewaard, verloren is gegaan tijdens brand in Elmina.[15] Wederom is het hier niet de intentie om tot speculatie over te gaan.

Kan er dan helemaal niets worden gezegd over het recht of tenminste de rechtsomgeving waarin Koning Bonsu werd veroordeeld? Dit is wel degelijk goed mogelijk indien een milde vorm van anachronisme wordt toegestaan en aldus mits omgeven met de nodige voorzichtigheid conclusies worden getrokken. In het jaar 1851 (dus 14 jaar na de veroordeling van Koning Bonsu) werd door de Gouverneur Anthony van der Eb zijn tot op heden overigens meer door antropologen dan door rechtswetenschappers bestudeerde verslag gedaan over de wetten van de Afrikaanse bevolking, getiteld ‘Verslag van Inlandsche wetten en gebruiken op Nederlandsch grondgebied ter Kuste van Guinea, opgemaakt ten gevolge slotbepaling van artikel 9 van het Reglement van bestuur aldaar’[16]. Het genoemde artikel 9 op basis waarvan Van der Eb zijn Verslag had uitgebracht, had in 1847 reeds aan de Gouverneur opgedragen een ‘compendium’ te maken van de in Guinea geldende locale wetten en gebruiken. Met drie jaar vertraging werd het Verslag in 1851 aan het Departement van Koloniën gezonden. [17] 

 Het Verslag (of compendium) werd opgesteld tijdens het derde bewind van Gouverneur Van der Eb dat duurde van 1847 tot aan zijn overlijden in 1852. In de jaren 1837-1838, dus ten tijde van de veroordeling van Koning Bonsu, bekleedde dezelfde Van der Eb reeds deze positie, evenals van 1840 tot en met 1846 (alhoewel onder een andere titel). Gerust kan dus gesteld worden dat Van der Eb in de periode van 1837 tot en met 1852 met intervallen de belangrjkste post in de kolonie heeft vervuld, welke positie hem in staat moet hebben gesteld om een goed beeld te kunnen geven van de werkelijke toestand van het recht en de bestuurspraktijk in die periode.  Het Verslag dat Van der Eb in 1851 schreef kan dus  onder de hiervoor vermelde voorzichtigheid mijns inziens tevens worden aangewend om de rechtstoestand van 1838 te beschrijven. Uiteraard enkel vanuit zuiver Nederlands perspectief. Van der Eb vermeldt overigens ook de veroordeling van Koning Bonsu uitdrukkelijk in zijn beschrijving van het gebied van Boutrij, waar Koning Bonsu zetelde. Van der Eb vermeldt hierover in zijn Verslag (1851):

 ‘Onder het gebied van Boutrij bestaat sedert de veroordeeling van Koning Bonsoe geen algemeen hoofd, en staan thans enkele krommen in het Ahantasche landschap op zich zelven, of meerdere krommen worden door eenen Landvoogd beheerscht. In het laatste geval heeft elk krom nog deszelfs Caboceer of kroms groote welke aan den Landvoogd ondergeschikt is (…)’

 6              Nederlands en inheems recht

Wat zegt het Verslag nu omtrent het rechtssysteem? Er werd onderscheid gemaakt tussen twee verschillende soorten rechtssystemen, enerzijds het ‘Nederlandse’ recht en anderzijds het inheemse gewoonterecht (in de woorden van het Verslag het ‘inboorlingenrecht’). Als aan Europeanen gelijkgestelden werden zoals reeds vermeld  ingevolge het Reglement van 1847 beschouwd de christelijke afstammelingen van Europeanen. Ten aanzien van de inheemse bevolking werden hun eigen wetten en gebruiken toegepast (art. 9 Reglement 1847). Het Verslag beschrijft vervolgens die inheemse tradities en gebruiken vrij uitvoerig (zeker voor die tijd). Opvallend is dat het Verslag spreekt van verschillende ‘Regeringen’. De verschillende Regeringen zoals deze door Van der Eb werden beschreven waren achtereenvolgens die van Elmina (tevens hoofdzetel van het Nederlands bestuur), Axim, Boutij, de Saccondese Regering, de Chamese Regering en Hollands Accra. Elke Regering was weer onderverdeeld in verschillende Kwartieren naar gelang van de grootte van het krom. Aan het hoofd van iedere Regering stond de Koning. Daarnaast is er in het Reglement veel aandacht voor de verhoudingen met andere vorsten en hoofden die buiten de kolonie vallen.[18] De relatie tussen de voornamelijk aan de kust gevestigde kolonie en deze derde volkeren was van belang voor een kleine kolonie die voor zijn levensvatbaarheid afhankelijk was het onderhouden van goede verdragen met deze buitenlandse vorsten. De rechtsverhoudingen tussen het Nederlands Gouvernement en die derde volkeren en regeringen blijven in dit artikel buiten beschouwing.

 Het Verslag geeft belangrijke beschrijvingen van de geschillenbeslechting door de inheemse bevolking. Van der Eb beschrijft onder andere dat deze verschillende Regeringen bevoegd zijn tot het beslissen en afmaken van palabbers (geschillen); Bij de beschrijving van Van der Eb past natuurlijk enige terughoudendheid omdat de wijze van geschillenbeslechting van de inheemse bevolking uiteraard van geheel andere aard was dan de Europese begrippen. Door Van der Eb genoemde begrippen als ‘zaak’ en ‘geschil’ geschiedden tegen een geheel andere culturele context. Ook deze rechtsantropologisch  interessante en eigenlijk noodzakelijke discussie moet voor dit artikel buiten beschouwing gelaten worden.

Het Verslag beschrijft dat de Koning voor een zaak van belang ‘alle Makelaars, Vaandrigs en Kroms Grooten’ bijeenroept; voor gewone zaken komen de ‘Kroms Grooten’ bij de Koning;. Het Verslag beschrijft voorts onder andere de verschillende rituelen, de bewijslevering en getuigen; onder hoe de partijen rum drinken bij geschillen en ‘fetiches’ drinken. Het gaat de reikwijdte van dit artikel te buiten om al deze inheemse gebruiken te bespreken, en daarvoor is het Verslag zelf de aangewezen bron voor nadere bestudering, alsmede uitgebreid modern antropologisch onderzoek dat in ruime mate aanwezig is over West-Afrikaans gewoonterecht. Wat voor de vraagstelling van dit artikel van meer belang is, zijn de gebieden waar het ‘Europese’ recht  en het ‘inheemse’ recht met elkaar botsen of elkaar overlappen.

 7              Rechtsmacht

 Blijkend uit het Verslag en het Reglement van 1847 bestond er, althans in theorie een rechtspluralistisch systeem, zij het in een zeer vroege vorm.  De kolonie kende volgens het rapport van Nagtglas in het jaar 1860 een totale bevolking van 18.000 t0t 20.000 mensen, bestaande uit verschillende groepen: de inheemse stammen, de afstammelingen van gemengde afkomst, de Afrikanen in Nederlandse dienst en de soldaten die werden ‘gerecruteerd’ voor de dienst in Nederlands Oost-Indische gebieden. De kolonie bestond omstreeks het midden van de eeuw uit een ‘complexe, pluriforme samenleving;’ (zie  Larry W. Yarak, A West African Cosmopolis: Elmina (Ghana) in the Nineteenth Century. Seascapes, Littoral Cultures, and Trans-Oceanic Exchanges.12-15 Feb. 2003. Library of Congress, Washington D.C., 28 Dec. 2011 http://www.historycooperative.org/proceedings/seascapes/yarak.ht )

Dit werd gecodificeerd in art. 9 van het Reglement 1847, maar bestond waarschijnlijk ook reeds in de jaren daarvoor.[19] Dat daarbij in de Nederlandse koloniale visie althans sprake was van onderschikking van het inheemse recht blijkt uit de reeds genoemde zinsnede in art. 9 luidende dat ‘in het algemeen de landswetten en gebruiken worden toegepast’, echter ‘voor zoover zij niet tegen algemeen erkende beginselen van billijkheid en regtvaardigheid strijden.’  Deze algemene beginselen waren zonder enige twijfel de Europees-Nederlandse opvattingen over rechtvaardigheid en billijkheid. Daaraan werd in de laatste zin van artikel 9 toegevoegd: ‘in geen geval worden verminkende straffen opgelegd.’

Bij de misdrijven door Koning Bonsu begaan jegens de Nederlandse gezanten, moet niet alleen worden beoordeeld of dit naar inheems of Nederlands recht moest worden bestraft, maar dient eerst de vraag beantwoord te worden of Koning Bonsu binnen het recht van de Nederlandse kolonie kon worden berecht, met andere woorden of er rechtsmacht bestond om hem te straffen. Naast de hiervoor genoemde begrenzing van het rechtspluralisme ten gunste van de koloniale overheid, zal tijdens de procedure tegen Koning Bonsu rekening zijn gehouden met de politieke context. Het doden van de Nederlandse bestuurders vond immers plaats tegen de context van een opstand van Koning Bonsu tegen het Nederlands gezag. Dit leidt tot dezelfde discussie die in moderne tijden nog steeds speelt, namelijk de vraag wanneer een onderdaan naar het strafrecht van het eigen land moet worden beoordeeld, en wanneer dezelfde persoon als een vijand in een oorlog moet worden beschouwd die zich buiten de sfeer van het rechtsstelsel heeft begeven. Het Nederlandse Gouvernement zal in die constellatie niet snel geneigd zijn geweest om Bonsu naar zijn eigen recht te laten berechten. Bovendien, wie binnen zijn ‘Regering’ had de Koning – die immers de hoogste in rang was – kunnen straffen behalve de Goden of de voorouders zelf?

 Uit de bewoordingen van het Verslag van Van der Eb blijkt ondubbelzinnig dat Koning Bonsu tot de ‘Regeringen’ der onderhorige Koningen behoorde. Het Verslag noemt Koning Bonsu specifiek als de voormalige vorst van het gebied van het onderhorige Boutrij. Volgens het Verslag viel Boutrij onder te verdelen in een ‘rechtstreeks gebied’ dat via vier Makelaars (hoge bestuurders) onder het gezag van het Gouvernement viel, en een buitengebied:

‘Voor het regtstreeksche gebied van Boutrij bestaan vier Makelaars (een soort hogere bestuurders) waarmede het Gouvernement handelt, en waaraan de bevelen, en van het volk te ontvangene diensten worden opgedragen. Van oudstijds bestaan er bovendien op verschillende strand en boschkrommen welke alhoewel onder het gebied van Boutrij behoorende, niet in de onmiddelijke nabijheid liggen, Makelaars. Op zoodanige krommen echter waar geene Makelaars bestaan wordt met de kroms grooten onderhandeld’

Alhoewel het niet zeker is of de moord van de twee Nederlandse gezanten letterlijk binnen Nederlands grondgebied plaatsvond, kreeg het Gouvernement snel lucht van de moord op de gezanten. De executie volde eveneens snel. Het Nederlands gezag strekte letterlijk zover als de arm van de machtsuitoefening zelf. Zoals hiervoor reeds aangegeven rekende het Verslag Boutrij al dan niet direct tot het Nederlands gezag, zij het gedeeltelijk indirect via de Makelaars. Dan ligt de volgende stap om Nederlandse rechtsmacht toe te kennen niet ver verwijderd. Baesjou Gezien het voorgaande kan worden gesteld dat hoewel Boutrij al dan niet geheel binnen de grenzen van de kolonie viel, het Gouvernement niettemin bevelen kon geven aan de Makelaars; er moet dan ook jurisdictie aanwezig zijn geacht ten aanzien van de Koning zelf.

 8              Toepasselijk recht

 Dan is er de tweede vraag, namelijk welk recht van toepassing kon worden geacht. Eigenlijk vallen rechtsmacht en rechtstoepassing in deze samen. In die dagen bestonden overigens nog geen conflictregels van ‘intergentieel recht’ of de moderne mogelijkheid dat een rechter in een aanhangige procedure naar buitenlands recht oordeelt (zie René Baesjou, “Dutch ‘Irregular’ Jurisdiction on the Nineteenth Century Gold Coast,” African Perspectives (Leiden, the Netherlands), 2 (1979), 56-66.  ) Curiously, the first contract drawn up in 1642 after the Dutch took the fort from the Portuguese is missing from the archives of the West India CompanyHet doden van de twee Nederlanders voor Koning Bonsu kan gezien de wetten van die tijd en plaats niet anders dan als moord worden gezien op twee Europeanen, op wie het Nederlandse recht ‘zoveel doenlijk’ van toepassing was. Maar hoe bakende het Verslag nu het strafrecht af tussen het inheemse recht en het Nederlandse recht? Na een beschrijving van de straffen tussen de ‘inboorlingen’ laat het Verslag geen misverstand bestaan over wat geschiedt als moord in het Nederlands grondgebied plaatsvindt:

 ’Het zal wel geen betoog behoeven dat op het Nederlandsche grondgebiedzelden moord wordt gepleegd, zonder dat het Gouvernement er kennis van bekomt; de misdadiger wordt als dan volgens de Hollandsche wet gestraft, of onttrekt zich aan dezelve door zich onmiddelijk na het plegen der manslag het leven te benemen, hetgeen dikwijls geschiedt bij onvermogende of dezulken die berekenen kunnen voor Europeanen teregt te zullen staan.’

Als wij dit toevoegen aan het reeds vermelde in art. 9 van het Reglement 1847 vervatte beginsel dat het inheemse recht moest wijken indien en voorzover dat recht strijdig was met onder andere de Nederlandse opvatting van rechtvaardigheid, ontstaat het beeld dat Koning Bonsu naar Nederlands recht van die dagen en op die plaats een ernstig misdrijf had begaan. Zijn Koninklijke status kon hem daarbij niet baten aangezien hij onder het recht van de Nederlandse kolonie viel. Het doden van twee Nederlandse gezanten tijdens een opstand zal door de Nederlandse autoriteiten onmiskenbaar in strijd zijn geacht met de opvattingen van rechtvaardigheid.

 9              Slot

De conclusie kan dan ook niet anders zijn dat Koning Bonsu volgens de Nederlandse normen in die tijd een crimineel was, die zijn misdrijf met het leven moest bekopen. De ambtenaar die minister Plasterk wees op de nuances omtrent het toepasselijke recht had formeel-juridisch gelijk: Koning Bonsu is destijds rechtmatig veroordeeld. Voordat u mij veroordeelt geef ik graag toe dat het feit dat dit barbarisme inderdaad naar positief recht van die tijd en plaats gerechtvaardigd was, niet strookt met onze huidige normen van rechtvaardigheid. Misschien geeft Arthur Japin ons wel het beste advies in zijn nawoord bij zijn boek waar hij stelt dat het verleden een ander land is, waar de mensen de dingen anders doen dan wij nu. Maar dat neemt niet weg dat ambitieuze ambtenaren soms beter kunnen zwijgen dan spreken.

 18 december 2011 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

---

[1]De auteur is voormalig advocaat in de Nederlandse Antillen en Nederland en rechtshistorisch onderzoeker. Hij is te bereiken per email op [e-mail].

[2] Arthur Japin, De zwarte met het witte hart, nawoord bij de 52e druk, 2010.

[3] Zie Cornelis van Vollenhoven, Staatsrecht Overzee, 1934.

[4] Deze Instructies waren vaak geschreven in de vorm van specifieke instructies aan de bewindvoerders overzee en geen wetten in moderne zin. Vgl. bijvoorbeeld de Instructie voor de Directeur Gen. over de Kuste van Africa van 21 nov. 1768, Pl. B. IX 1276 e.a.

[5] Art. 60 Grondwet 1815: ‘De koning heeft bij uitsluiting het opperbestuur over de volkplantingen en bezittingen van het Rijk in andere werelddeelen.’

[6] In Art. 59 Grondwet 1840  (zie voetnoot hiervoor) werd een zin toegevoegd aan het oudere artikel 60 luidende ‘Aan de Staten-Generaal zullen, in den aanvang van elke gewone zitting, worden medegedeeld de laatst ingekomen staten van ontvangsten en uitgaven van opgemelde volkplantingen en bezittingen.

[7] ‘Een aanvankelijk onderzoek heeft hem (i.e. de minister, red.) echter overtuigd, dat de moeilijkheden, aan de uitvoering verbonden, geene bepaalde toezegging hieromtrent voor het oogenblik veroorloven’, zie ‘Instructies en beleidsreglementen nopens het beleid der Regeering ter kuste van Guinee van 27 Juli 1815’,  gepubliceerd door J.C. Baud  in de Bijdragen omtrent de Taal-, Land- en Volkenkunde, Vol. 86, nr. 1 (1930)

[8]Zoals geciteerd door J.C. Baud in de ‘Instructies en beleidsinstrumenten nopens het beleid der Regeering ter kuste van Guinee van 27 juli 1815’ (zie noot 7)

[9] Instructies en beleidsreglementen nopens het beleid der Regeering ter kuste van Guinee van 27 Juli 1815

[10]Een vergelijkbare instructie was verleend in art. 27 van de Instructie voor den Directeur Gen. van 21 november 1786, Pl. B. IX, 1273.

[11]Justitiële taken werden in de tijd van de WIC door een Directeur Generaal uitgeoefend. Deze werd reeds vanaf 5 juli 1624 ondersteund door een secteraris.

[12]Ingevolge art. 8 Reglement werden als aan Europeanen gelijkgestelden beschouwd ‘alle afstammelingen van dezelven, welke de Christelijke Godsdienst belijden, en als zoodanig in een door den Gouverneur aan te leggen register zijn ingeschreven’ (art. 8 Reglement).

[13] Een dergelijke regeling, die wellicht een vroege vorm van rechtspluralisme aankondigt, doet denken aan het in Nederlands-Indie ontwikkelde adatrecht; dit laatste werd echter pas veel later als zodanig door de Leidse hoogleraar Cornelis van Vollenhoven (1874-1933) ontwikkeld.

[14] De slavenhandel zelf werd door Nederland in 1807 afgeschaft.

[15] Dit sluit natuurlijk niet uit dat er wellicht in de archieven die vooral dankzij de historisch roman van Arthur Japin steeds meer in de belangstelling staan meer hierover zal worden gevonden.

[16] Gepubliceerd in de Bijdragen omtrent de Taal-, Land- en Volkenkunde, Vol. 88, nr. 1 (1931)

[17] Art. 9 vermeldde dat het binnen een jaar moest geschieden: ‘De Gouverneur zorgt, dat binnen het jaar na de afkondiging van het tegenwoordig reglement, een compendium der landswetten en gebruiken worde vervaardigd, en aan het Departement van Koloniën gezonden’

[18]De contacten met de buitenlandse vorsten waren van groot belang voor het aanleveren van soldaten die in Nederlands-Indie konden worden ingezet.

[19]Ook hier is weer een zekere continuїteit te zien met de bestuurspraktijken van de WIC. In de regel sloot de WIC in de eerste plaats verdragen met buitenlandse vorsten of ‘natiën’ ter bevordering van de handel. Pas als enig daadwerkelijk gezag werd uitgeoefend op de eigen onderdanen overzee, werden Nederlandse wetten toegepast. Maar de scheidslijnen waren niet altijd duidelijk tussen verdragsrecht en gezagsuitoefening, vooral niet in de gebieden van indirect bestuur. Dat gold zowel in Oost-Indië als in de West-Indische gebiedsdelen. De marrons in de binnenlanden van Suriname werden bjvoorbeeld feitelijk nimmer ‘onderworpen’ aan het Nederlands gezag en de relatie van het Nederlands gezag met de marrons bleef dan ook op verdragen berusten. Er was kortom altijd wel een zeker contact met andere ‘rechtssferen’.