Universele Verklaring van de Rechten van het Dier
Hoewel de Partij voor de Dieren niet mijn favoriete partij is en ik ook geen Groen Links stem, moet ik toch bekennen dat deze partijen toch een aantal goede standpunten verkondigen. En hoewel het tegenwoordig niet meer politiek correct is om politiek correct te zijn, ben ik toch graag even politiek correct, zeker nu de klimaat-top in Kopenhagen voor de deur staat.
Empathie
De directe aanleiding daarvoor is een interview dat ik op televisie zag met bioloog Frans de Waal over zijn boek ‘Een tijd voor Empathie’. Daarin doet hij een oproep om anders om te gaan met onze dieren. En daarbij bedoel ik niet insecten, maar alle levensvormen die dichter bij de mens staan, zoals reptielen en onze mede-zoogdieren. In het boek beschrijft hij hoe de westerse mens zich lange tijd verheven heeft gevoeld boven de natuur, daarbij geholpen door zowel het Christendom als de sociale wetenschappen. De mens ziet zichzelf vooral als een overwinning op de natuur, daarbij geholpen door een stroming binnen de sociale wetenschappen genaamd ‘Behaviorisme’, die alle gedrag als door de genen ingegeven beschouwt zonder daarbij de invloed van de emotie te betrekken, omdat emotie niet meetbaar zou zijn. Zie http://boeken.vpro.nl/programmas/24214180/afleveringen/42503094/. Tijdens het interview werd ook het inmiddels bekende filmpje vertoond van de hond die zijn soortgenoot probeert te redden van het razende verkeer ergens op een snelweg in Chili. Zie de link: http://www.youtube.com/watch?v=pH1l5ZzGQj8 . De achterliggende vraag was: hebben dieren emoties en kunnen ze lijden. Het antwoord is onmiskenbaar ‘ja’.
Walvissen Nu zag ik zondagavond toevallig ook een aflevering van het programma ‘In het kielzog van Darwin’. Daarin werden geluidsopnames vertoond van het vreemde - bijna buitenaardse - geluid dat walvissen produceren om onderling te communiceren. Hun geluiden zijn voor andere walvissen op duizenden kilometers afstand waarneembaar vanwege het superieure gehoor van de walvis. Zo communiceren zij wereldwijd en weten ze elkaar goed te vinden. Een soort onderwater-internet avant la lettre. Ook werd door een onderzoeker verteld dat de walvissen tegenwoordig luider communiceren dan in de jaren ’70 , waarschijnlijk vanwege de toename van geluid op de oceaan door menselijke invloed.
Franciscus van Assisi Nu vond ik het een interessant interview met De Waal, maar toch valt het Christendom niet echt te verwijten dat zij de mens boven het dier heeft geplaatst. De wereldreligies bieden in principe allemaal voldoende regels die juist de mens oproepen om dieren te beschermen. Zo is volgens het Cristendom de mens ‘heerser der dieren’, maar dient dit meer in de context van ‘beheren’ te worden beschouwd. En ‘beheren’ is iets heel anders dan ‘beheersen’, al stammen beide woorden af van hetzelfde woord. En een echte Heer behandelt ook dieren goed. Het Boeddhisme beschouwt alle leven a priori als heilig en dus ook dieren. De Islam beschouwt het dier evenals het Christendom als door God geschapen ’leven’ dat door ons beschermd moet worden. En Franciscus van Assisi, de middeleeuwse heilige, was natuurlijk binnen het Christendom de grote beschermer van de dieren. Franciscus lijkt in veel opzichten op de Boeddha. Beide heiligen keerden zich af van het gewone leven om als kluizenaar een bescheiden leven te gaan leiden midden in de natuur. En 4 oktober, Werelddierendag, is niet voor niets de sterfdag van Franciscus.
Dubieuze nalatenschap van Darwin Vreemd genoeg hebben de ontdekkingen van Charles Darwin niet voor groter respect voor onze mede-aardebewoners geleid. Darwin was gewoon een serieuze wetenschapper die de oorsprong van het leven op aarde trachtte te doorgronden. Na de publicatie van zijn beroemde boek ‘The Origin of Species’, was in verschillende conservatieve kringen grote weerstand tegen zijn bevindingen. Daarna gebeurde echter iets opmerkelijks: dezelfde conservatief-theologische kringen die aanvankelijk weerstand boden, omarmden later Darwins bevindingen. Zij ontwikkelden zo een symbiose tussen hun eigen religieuze wereldbeeld en de Darwinistische theorie. De ‘survival of the fittest’ werd uitgelegd als het recht van ‘de sterkste (of slimste)’, en zo had Darwin deze groepen een extra argument aangeleverd ter ondersteuning van hun theologische filosofie, namelijk dat de mens verheven was boven de dierenwereld. Vooral in protestantse kringen in de Verenigde Staten was deze moderne interpretatie erg populair, reden waarom het niet toevallig is dat het ‘Behaviorisme’ juist in dat land zoveel voeten aan de grond heeft gekregen. Het Darwinisme heeft opmerkelijk genoeg dus ervoor gezorgd dat de mens zichzelf als het perfecte product van natuurlijke selectie is gaan beschouwen. Darwin zelf zou met afschuw hiernaar hebben gekeken.
Interpretatie voor eigen doeleinden Het is overigens een veelvoorkomend feit dat de werken van grote theoretici later worden ingebed in een andere context om het eigen wereldbeeld te rechtvaardigen. In de middeleeuwen deden geleerden grote moeite om de voor-christelijke filosofen zoals Plato of Aristoteles een plaats binnen de christelijke leer te geven. Karl Marx’s boek ‘Communistisch Manifest’ werd gebruikt om de communistische ideologie van een wetenschappelijke fundering te voorzien, hoewel Marx tijdens zijn leven expliciet heeft verklaard dat hij zelf geen communist was, noch een voorstander van de politieke stroming die zich van zijn filosofische denkbeelden bediende. Ook Friedrich Nietzsche’s ‘Also Sprach Zarathustra’ werd later door de Nazi’s gebruikt om hun anti-semitische denkbeelden van een theoretische basis te voorzien, terwijl Nietzsche zelf uitdrukkelijk afstand heeft gedaan van iedere vorm van anti-semitisme.
Nederlands recht De idee dat de mens het perfecte product is van de schepping heeft ook haar weerslag gehad binnen het Nederlandse rechtsstelsel. Dieren worden in ons recht beschouwd als ‘roerende zaken’. En zaken worden gedefinieerd als ‘voor menselijke beheersing vatbare stoffelijke objecten’. Dieren zijn kortom ‘stoffelijke objecten’. En alweer dat woord ‘beheersen’. Wel kent ons recht een zekere ‘affectiewaarde’ toe aan dieren.
Gevonden voorwerpen De regeling van ‘gevonden voorwerpen’ in het Burgerlijk Wetboek is een goed voorbeeld van hoe wij tegen dieren aankijken. Gevonden voorwerpen moeten aan de gemeente in bewaring worden gegeven. Indien een aan de gemeente in bewaring gegeven gevonden voorwerp snel tenietgaat of achteruitgaat, kan de burgemeester de zaak echter verkopen aan een derde (artikel 5:8 lid 1 BW). Indien de roerende zaak echter een dier is, moet de burgemeester twee weken wachten totdat hij het dier in eigendom overdraagt, of laat afmaken (artikel 5:8 lid 3 BW). Die tweewekelijkse termijn is daarin opgenomen vanwege de ‘affectiewaarde’ die de eigenaar aan het dier zal toekennen, zo stelt de Memorie van Toelichting op dit artikel.
Dieren zomaar doden mag overigens naar Nederlands recht, tenminste als het door de eigenaar geschiedt, want dat is het recht van de eigenaar van een roerende zaak. Het is namelijk het recht van iedere eigenaar om over zijn of haar zaak te beschikken zoals het hem of haar goeddunkt, binnen de grenzen van de wet. De eigenaar mag een dier kopen, verkopen, weggegeven, laten behandelen bij een dokter, maar ook -net als iedere andere zaak- teniet laten gaan. Alleen mag daarbij geen ‘onnodig leed’ worden toegebracht, want dat is dierenmishandeling en een strafbaar feit.
Intrinsieke waarde Misschien ligt daar wel de crux: de enige waarde die wij toekennen aan dieren, is de waarde die zij voor ons hebben, in plaats van de intrinsieke waarde van het leven zelf voor die dieren. Het wordt tijd om eens met een andere blik naar onze mede-aardebewoners te kijken. De klimaat-top in Kopenhagen vormt daarvoor misschien een begin. De Universele Verklaring van de Rechten van de Mens had twee bloedige wereldoorlogen nodig om het licht te zien. Laten we hopen dat een Universele Verklaring van de Rechten van het Dier er komt voordat de natuur volledig door ons handelen is vernietigd. En misschien is het goed eens te beginnen met ‘beheren’ in plaats van ‘beheersen’. (Peter Bruns)
Recent Comments