Document: Lettres de remerciements des émancipés de Saint-Barthélemy (9 octobre 1847)

 

Monsieur le Gouverneur,

Nous, les anciens esclaves, formant la population émancipée de la campagne venons, aujourd’hui que nous sommes libres, Supplier Votre Excellence d’être notre interprête auprès du Trône et des Etats-Généraux du Royaume pour les remercier du grand acte de Justice qu’ils viennent d’accomplir. Puisse le paÿs duquel nous est venu cet insigne bienfait voir éternellement régner la Pays dans ses forteresses et l’abondance dans ses Greniers.
Nous venons déposer aux pieds de votre Excellence l’hommage du profond respect que nous professons pour elle, et nous la prions d’agréer nos très sincères remerciements pour la part qu’elle a eue à l’événement heureux qui nous permet de compter dans la grande famille humaine de laquelle nous avons toujours été exclus.
Nous espérons que Votre Excellence trouvera sa récompense pour les peines qu’elle S’est données pour nous dans le bonheur d’avoir puissamment contribuée à l’accomplissement du Grand acte de libération. Nous osons la Supplier de faire parvenir à l’Auguste famille Royale les sentimens de reconnaissance qui nous animent pour elle. Nous les transmettrons à nos enfans pour leur apprendre à bénir et à prier pour elle et pour notre très Gracieux Souverain, le Roi à qui il a été donné de nous rendre à la liberté pour laquelle Dieu nous avait tous créés
Nous prions Votre Excellence de nous continuer ses bontés et sa bienveillante Sollicitude que nous espérons de plus en plus mériter par un travail assidu, une Scrupuleuse obéissance aux lois et surtout par la morale que nous enseigne notre pasteur évangélique. Nous la remercions pour Son dévouement à notre Cause et Sommes assurés que, Si la haute protection nous devenait nécessaire, dans un tems à venir, pour détruire les insinuations malveillantes des ennemis du progrès, elle ne nous ferait pas défaut.
Saint-Barthélemy le 9 octobre 1847
——————————————————————————————–May it please your Excellency
We the undersigned for ourselves and in behalf of all the other persons in this Town lately Ransomed from Slavery by the Beneficient act of His Most Gracious Majesty our beloved King OSCAR, beg to approach your Excellency on this day, of Jubilee to us, with the expressions of our untutored, but most ardent and heartfelt attachment for your Excellency’s person and Government.
We thank your Excellency most sincerely for the conspicuous and arduous part which your Excellency took to obtain for us that Consummation which is this day proclaimed to the World.

“Slavery has for ever ceased to Exist in the Island of Saint Bartholomew”
May Your Excellency never have cause to regret the noble part thus taken for our Good and our devoutly trust by the blessing of Almighty God always to comport ourselves Orderly and Industriously as to diserve the Boon which has been confered upon us.
We feel that we need no to Multiply words to express to our Beloved King the fuliness of our Thanks for the bestowment upon us of the most precious Gift that could be bestowed on being in our late circumstances – for raising us from the condition of mere Goods and Chattels and elevating us to rank as men – for granting us the power to follow the bent of our minds, to pursue happiness as best it should seem to us – for ridding us of that drag to, and debaser of, Human Nature, Hateful Slavery – for, however modified, Slavery is hideous and oppressive still – We feel, we beg to repeat, that our acknowledgements however simple, will still be appreciated and we therefore pray Your Excellency to be pleased to convey to his Most Gracious Majesty our Beloved King and his subjects the Renowned Swedish Nation, our Humble but Grateful Thanks for the Freedom purchased for us – such thanks, as none can fully estimate the extent of but who were Slaves and are now free.
And May Your Excellency long enjoy Health and Happiness with the pleasing consciousness of having to the best of Your Ability and with much success ever discharged the duties of your High Office for the benefit of those whom it has pleased God to place your over as Governor. And that God may bless Your Excellency with the full fruition of all your desires, is the prayer of Your Ecellency’s Grateful and Devoted Servants.
Gustavia St Bartholomew 9th October 1847Sources = Série ES [Esclavage] / volume n° 286 = microfilm 50 Miom 150 – Fonds Suédois de Saint-Barthélemy (Archives Nationales d’Outre-Mer. Aix-en-Provence) & S:t Barthélemysamlingen (Riksarkivet. Stockholm)Haut de pageBibliographie (abolition de l’esclavage & Saint-Barthélemy)
- 2008. [Fr] COMITÉ DE LIAISON ET D’APPLICATION DES SOURCES HISTORIQUES. Histoire de l’abolition de l’esclavage à Saint-Barthélemy, île de Nantes.
- 2007. [Sv] SCHIBBYE, Martin. Svensk handel med slavar 1784-1847 – Varför infördes och avskaffades slaveriet på den svenska kolonin S:t Barthélemy [Le commerce suédois d'esclaves, 1784-1847 - Pourquoi l'esclavage a t-il été introduit et aboli dans la colonie suédoise de Saint-Barthélemy], Stockholms universitet, Ekonomisk-Historiska institutionen, Magisteruppsats [Mémoire de maîtrise], 88 p. Édition en ligne.
- 1996. [Sv] BARCK, Mårten et Tobias BORGSTRÖM. Redaktör Bergstedts dilemma. En studie av abolitionism och anti-abolitionism i The Report of Saint-Bartholomew 1804-05 [Le dilemne de l'éditeur Bergstedt. Une étude sur l'abolitionisme et l'anti-abolitionisme dans The Report of Saint-Bartholomew 1804-05], Stockholms universitet, B-uppsats i journalistik [Essai en journalisme], 76 p.
- 1994. [Sv] BORGSTRÖM, Tobias. Angående avskaffandet av slaveriet på S:t Barthélemy. Analysis av en svensk riksdagdebatt [À propos de l'abolition de l'esclavage à Saint-Barthélemy. Analyse d'un débat parlementaire suédois], Stockholms universitet, Uppsats i statsvetenskap [Essai en sciences politique], 32 p.
- 1993. [En] MAYER, Francine M. et Carolyn E. FICK. « Before and After Emancipation : Slaves and Free Colored of Saint Barthélemy (French West Indies), in the 19th Century [Avant et après l'Emancipation : esclaves et libres de couleur de Saint-Barthélemy (Antilles françaises), au XIXe siècle] » dans Scandinavian Journal of History, Jyväskylä (Finlande), vol. 18, no 4, p. 251-274.
- 1992. [En] MAYER, Francine M. et Carolyn E. FICK. « Slavery, Slave Emancipation and Social Reorganization in Nineteenth-Century Saint-Barthélemy, French West Indies [Esclavage, émancipation et réorganisation sociale au XIXe siècle à Saint-Barthélemy, Antilles françaises] » dans Le Peuplement des Amériques, Veracruz, Actes du congrès de l’Union internationale pour l’étude scientifique de la population (UIESP), vol. 1, p. 233-259.
- 1987. [Fr] GONTHIER, Denis. Abolition de l’esclavage et transformation des ménages de la population rurale de couleur, Île antillaise de Saint-Barthélemy, de 1840 à 1857, Montréal, Université de Montréal, mémoire de maîtrise co-dirigé par Yolande Lavoie et Francine MAYER, 127 p.
- 1847 (livraison du 10 janvier). [Fr] SCHŒLCHER, Victor. « Abolition de l’esclavage dans l’île suédoise de Saint-Barthélemy » dans Extrait de la revue indépendante, Paris, quatrième édition, Imprimerie Schneider et Langrand, p. 11-15.
- 1843. [Sv] ALEXANDER, George William, et Benjamin Barron WIFFEN. Tankar om nödvändigheten och pligten af slaveriets omedelbara avskaffande på ön S:t Barthelemy [Pensées sur la nécessité et l'obligation morale de l'abolition immédiate de l'esclavage sur l'île de Saint-Barthélemy], Stockholm, L.J. Hjerta.

Source: Mémoire St Barth | Histoire de Saint-Barthélemy (Comité de Liaison et d’Application des Sources Historiques). URL : http://www.memoirestbarth.com/st-barts/abolition-esclavage/archives-lettres-emancipes

Koning Bonsu: een vijand of een crimineel?

De veroordeling van Koning Bonsu  naar het recht van de Nederlandse Goudkust  van 1815-1872

 P.H. Bruns

 

1             Inleiding

Het hoofd van de in 1838 onthoofde  Ahanta-Koning Badu Bonsu zorgde enige jaren geleden voor grote opschudding in de Nederlandse en buitenlandse pers. Zijn hoofd is inmiddels weer teruggekeerd naar Ghanese grond. In het nawoord van diens beroemde boek De zwarte met het witte hart beschrijft auteur Arthur Japin zijn inspanningen om het hoofd van de Koning vanuit de Universiteit Leiden weer naar Ghana te doen terugbrengen. Hij beschrijft in zijn nawoord bij zijn boek onder andere hoe tijdens de voorbereidingen voor de terugkeer van het hoofd de toenmalige Minister Plasterk een bezoek kreeg van één van zijn, in de woorden van Japin ‘meer ambitieuze ambtenaren’ met de mededeling dat de kwestie rond de teruggave van het hoofd volgens hem genuanceerder lag. Japin citeert de ambtenaar:

 ‘Die koning Bonsu,’ sprak de man tot verbijstering van de minister, ‘is namelijk indertijd volstrekt rechtmatig door ons geëxecuteerd.’[2]

 De uitspraak van de ijverige ambtenaar veronderstelt ten minste drie zaken, in de eerste plaats dat Koning Bonsu destijds een misdrijf heeft gepleegd dat naar Nederlands recht in die tijd strafbaar was. Vervolgens veronderstelt de ambtenaar dat de toegepaste straf in een procedure is vastgesteld en dat deze straf rechtmatig is toegepast. Ten slotte gaat  de tekst ervan uit dat het Nederlands gezag rechtsmacht had over Koning Bonsu, wat eigenlijk de meeste fundamentele veronderstelling is waarop de andere twee berusten. In dit artikel wordt getracht enig inzicht te verschaffen over juist deze vragen, namelijk of Koning Bonsu al dan niet rechtmatig is veroordeeld door het toentertijd aldaar geldende Nederlands gezag aan de Goudkust, oftewel ‘Nederlands Guinee’. Daarvoor is enige uitwijding over de staatsrechtelijke grondslagen van het Nederlands bestuur aan de West-Afrikaanse kolonie onontbeerlijk; daarom zal in dit artikel eerst hierop nader worden ingegaan.

 2          Staatsrechtelijke grondslagen

Na de opheffing van de Westindische Compagnie in 1795, in welker naam de nederzettingen aan de Goudkust sedert het midden van der zeventiende eeuw werden gehouden, en na een woelige Napoleontische tijd verkreeg Nederland in 1815 de meeste Westindische en Oostindische koloniën terug van de Britten met uitzondering van Ceylon, de factorijen in het voorindische subcontinent en de Kaapkolonie, die allemaal in datzelfde jaar formeel aan Britse handen werden overgedragen. Het met België en het Groothertogdom Luxemburg gecompenseerde Koninkrijk der Nederlanden herkreeg het gezag over de West-indische en Oost-indische koloniën; de Nederlandse nederzetting aan de Afrikaanse Goudkust, ofwel Nederlands Guinea, werd niet in een groter organisatorisch verband opgenomen. Het werd in 1815 tot een op staatkundige gebied in de luwte gelegen ‘overzeese bezitting’ van het Koninkrijk en bleef als Nederlands gebied gehandhaafd tot 1872. In dat jaar zou deze laatste Nederlandse kolonie in Afrika  aan de Britten worden overgedragen.

De grondslag van het bestuur van de Nederlandse kolonie aan de Goudkust berustte niet op een eigen reglement zoals in het geval van de Oost- en Westindische bezittingen. Volgens Cornelis van Vollenhoven had dit te maken met het feit dat de Guinese kolonie of nederzetting als weinig belangrijk werd beschouwd door het moederland.[3] Hoewel de Afrikaanse kolonie dus geen formeel statuut had, werd het de facto, maar ook de iure als een Nederlandse kolonie bestuurd. Het bestuur van de Afrikaanse kolonie werd door middel van elkaar opvolgende reglementen en instructies ingericht, die ondanks de nieuwe staatsrechtelijke verhoudingen met het moederland vanaf 1815 een continuiteit met de bestuurspraktijk op basis van specifieke Instructies van de WIC van de periode daarvoor laten zien.[4]

 Overigens was het ten tijde van het bewind van Koning Willem I geenszins een staatsrechtelijke anomalie dat het bestuur van de Afrikaanse ‘etablissementen’ op grond van louter bestuursbesluiten geschiedde. Niet alleen regeerde Willem I graag op basis van besluiten, maar ook ingevolge de Grondwet van 1815 berustte het oppergezag over de koloniën bij de Koning zelf.[5] En volgens de staatstheoretische opvattingen van 1815 berustte de soevereiniteit vooralsnog primair bij de vorst. Pas in 1840 werd enige parlementaire invloed verkregen in relatie tot de bezittingen overzee. In dat jaar verkregen de Staten-Generaal het recht om geïnformeerd te worden over de koloniale baten en lasten.[6] Volledige parlementaire controle op het bestuur van de koloniën werd formeel in 1848 in de Grondwet vastgelegd (art. 58 Grondwet 1848). Een bij wet vastgesteld reglement op het beleid van de regering van de Oostindische bezittingen werd vervolgens in 1854 vastgesteld middels invoering van het Indisch Regeringsreglement, voor de bezittingen in de West geschiedde dit in 1865. In tegenstelling tot de genoemde gebieden bleef het gezag in de ‘etablissementen’ aan de kust van Guina berusten op basis van besluiten zonder dat enige parlementaire controle aanwezig was vanuit Nederland of ter plaatse. Wel werd door middel van een Reglement van Bestuur uit 1847 het bestuur zelf op een meer omvattende grondslag ingericht. Dit zou overigens zou blijven tot 1872. In 1864, slechts enkele jaren voorafgaande aan de overdracht aan de Britten, verwoordde Minister Fransen van de Putte aan de Tweede Kamer de in het moederland bestaande onduidelijkheid omtrent de status van de Afrikaanse kolonie binnen het Koninkrijk:

 ’Het kan betwijfeld worden, of de Nederlandsche vestiging ter Kuste van Guinea eene kolonie of territoriale bezitting in eigenlijken zin zij. Niettemin erkent de ondergeteekende, dat, zoolang ook voor haar geen regeringsreglement bij de wet is vastgesteld, aan art. 59 der Grondwet niet volledig zal voldaan zijn.

De hiervoor vermelde suggesite als zou de kolonie slechts een ‘bezitting in eigenlijke zin’  zijn is in overeenstemming met het hierna behandelde Besluit van 1815 waarin wordt gesproken van ‘etablissementen’ aan de kust van Guinee.  Dit  terwijl overigens in de tijd van de Westindische Compagnie wel degelijk van  de kolonies aan de kust van West-Afrika werd gesproken. De opmerking van Fransen van de Putte weerspiegelt daarom geenszins de realiteit in Guinea zelf  van die dagen waarin daadwerkelijk recht werd gesproken binnen een institutionele context. Ook Van Vollenhoven erkende  overigens reeds dat  papieren proclamaties en instituties geenszins de enige bron konden vormen van staatsrecht, met name in het toentertijd geldende staatsrecht in de bezittingen overzee. Gezien het voormelde citaat bestond er in moederlandse parlementaire kringen in ieder geval kennelijk in de jaren 1860 weing animo om alsnog een regeringsreglement voor de kolonie, hoe men deze ook definieerde, vast te stellen.[7] Minister Fransen van de Putte voegde daaraan op 10 mei 1865 toe dat het ontwerpen van een reglement voor de kust van Guinea geen makkelijke taak zou zijn aangezien het volgens de minister in 1865 ‘onzeker is op welke wijze wij daar territoir bezitten.’[8] 

Alvorens wij nader kunnen ingaan op de onthoofding van Koning Bonsu, zal in het hierna volgende eerst een overzicht worden gegeven van de grondslagen waarop het bestuur van de Guinese kustkolonie dan wel berustte. De hiervoor vermelde ‘onzekerheid’  vormde  geen beletsel vormde voor rechtspraak en machtsuitoefening ter plaatse  binnen het overzeese Koninkrijk der Nederlanden tussen 1815 en 1872.

 3              Instructie voor de Gouverneur-Generaal (1815)

 De grondslag van het Nederlandse bestuur vanaf 1815 berustte op het Besluit van 27 Juli 1815, nr. 31 (hierna: het Besluit van 1815)[9]. Tot  Gouverneur-Generaal van Nederlands Guinea werd de grote voormalige Nederlands-Indische bestuurder Herman Willem Daendels aangesteld (art. 4 Besluit van 1815). De energieke maar weinig orangistisch ingestelde Daendels werd overigens door Koning Willem I weinig vertrouwd en waarschijnlijk daarom naar Guinea gezonden waar hij weinig kwaad kon ondernemen.

Naast het Besluit van 1815 werd op dezelfde datum een instructie verleend aan de Gouverneur, de ‘Instructie voor den Gouverneur-Generaal ter Kuste van Guinea’ , waarin in meer detail de taken en werkwijze van de Gouverneur-Generaal werden vastgelegd. In artikel 7 van de Instructie werden de bevoegdheden op bestuurlijk, civil en militar gebied samengebundeld in de persoon van de Gouverneur-Generaal zelf:

 ‘De Gouverneur-Generaal zal de opper-directie voeren over deNederlandsche Etablissementen ter Kuste van Guinea, zoo in het militaire als in civiele, politieke en huishoudelijke, van wat aard en nature zulks ook zoude mogen zijn, en hij zal omtrent alles, wat den dienst in dezelfde Etablissementen betreft, alleen met het Departement van Koophandel en Koloniën corresponderen.’

 Er was weliswaar een Koloniale Raad, maar deze had geen regelgevende bevoegdheden. De Gouverneur-Generaal regeerde op zuiver autocratische wijze. Ook fungeerde hij als rechtgevende en rechtsprekende instantie. Op grond van art. 8 van de Instructies zetelde hij in het Fort Elmina, maar had hij de mogelijkheid om zijn residentie te verplaatsen naar Chama of Axim. De Gouverneur-Generaal had ingevolge de Instructies voorts als taak om reeds tijdens de WIC gesloten verdragen te eerbiedigen, alsmede om gewoonterechtelijke gebruiken met de Afrikaanse volkeren na te leven.[10] Op grond van art. 19 van de Instructie diende hij er teven voor te zorgen dat alle de oude verdragen met de naburige Koningen of volken, ‘ook die, bekend onder den naam van costumen’, behoorlijk werden onderhouden.

 4              Naar het Reglement van bestuur (1847)

Na het overlijden van Daendels werd bij Besluit van 1 november 1819 de naam Gouverrneur-Generaal afgeschaft en de hoogste titel aan de kust van Guinea gewijzigd in die van Kommandant (art. 12 Besluit van 1 november 1819). De Kommandant mocht voortaan alleen in Elmina resideren. Op 23 maart 1838 werden werden enkele wijzingen aangebracht in de inrichting van het bestuur zonder daarin wezenlijke verandering te brengen. In 1838 werd de titel van de Kommandant omgevormd tot die van Gouverneur. Pas in het jaar  1847 werd zo een begin gemaakt met een meer omvattende regeling van het bestuur in de vorm van het ‘Reglement van bestuur voor de Nederlandsche bezittingen ter Kuste van Guinea’ (hierna ‘het Reglement’), nog net voor het revolutiejaar 1848 vastgesteld door Koning Willem II.

Dit reglement betekende een belangrijke modernisering en formalisering op het gebied van de rechtspraak in de nederzetting. In artikel 6 van het Reglement van 1847 werd zelfs een rechtbank ingesteld. Deze bestond uit de Gouverneur als voorzitter, de Boekhouder en de Officier van Justitie die tevens als griffier fungeerde, de hoofdingenieur van de mijnen, de oudste in rang aanwezige resident, de oudste in rang aanwezige officer van het garnizoen, en de beide ingezetenen die leden van de Koloniale Raad waren (art: 6 Reglement). Ingevolge hetzelfde artikel 6 moesten bovendien vonnissen de gronden inhouden waarop zij rusten. Dit was een belangrijke vooruitgang ten opzichte van voorheen, een vooruitgang die overigens in Nederland zelf al was vastgelegd in de Grondwet van 1815.

Artikel 7 Reglement omschreef de bevoegdheid van de rechtbank (‘De Regtbank te St. George Delmina’).[11] De rechtbank deed uitspraak in burgerlijke zaken met minstens drie rechters, en zonder beroep ‘omtrent alle vorderingen, eene waarde van f 3000 niet te boven gaande.’ Wanneer de waarde in geschil meer dan fl. 3000 was, kon hoger beroep worden aangetekend bij de Hoge Raad, ‘onverminderd de bevoegdheid van de Regtbank, om de voorloopige executie, met of zonder borgstelling, te bevelen.’ In criminele zaken werd recht gesproken door een college van vijf rechters, en in het hoogste ressort, ‘behoudens dat de uitvoering der doodstraf, in afwachting van Konings beslissing, wordt geschorst, wanneer de veroordeelde aan Hoogstdezelve een verzoek doet om gratie; in welk geval dat verzoek met de processtukken wordt gezonden aan het Departement van Koloniën. Alle zaken worden beslist bij volstrekte meerderheid van stemmen.’

In artikel 9 van hetzelfde Reglement werd voorts specifiek bepaald dat ten aanzien van Europeanen en daarmee gelijkgestelde personen, meestal mulatten mits zij christenen waren en ingeschreven in Elmina[12], de rechtbank zich ‘zoveel doenlijk regelt naar de in Nederland bestaande wetten’. In wezen was dit niets nieuws aangezien al ten tijde van de WIC een dergelijke bestuurspraktijk zich had ontwikkeld, ware het niet dat door deze codificatie uitdrukkelijk werd vastgelegd dat op de Afrikaanse delen van de bevolking (in de woorden van het Reglement ‘de inboorlingen’) ‘in het algemeen de landswetten en gebruiken worden toegepast’, echter ‘voor zoover zij niet tegen algemeen erkende beginselen van billijkheid en regtvaardigheid strijden.’[13] Voorts werd daar in de laatste zin aan toegevoegd ‘In geen geval worden verminkende straffen opgelegd.’ Let wel, deze passage werd in 1847 ingevoerd, dus negen jaar na de dood van Koning Bonsu.

 Zoals hiervoor reeds vermeld, is na 1847 geen wijziging aangebracht in de bestuursregeling van de kolonie. Kennelijk vond het moederland het niet waard om alsnog een regeringsreglement in te voeren na 1848. Ook de afschaffing van de slavernij in 1863 noopte daar kennelijk niet (meer) toe in het zicht van de gehele terugtrekking uit de kust van Guinea die in 1872 leidde tot formele overdracht aan Engeland.[14]

 5              Het recht aan de kust van Guinea

 Nu enig licht is geworpen op de staatsrechtelijke grondslagen van het Nederlandse bestuur, kom ik nu bij de eigenlijke vraag en dat was of Koning Bonsu, die zoals vermeld in het jaar 1837 werd veroordeeld, nu wel of niet door het Nederlands gezag kon worden veroordeeld. Zoals bleek uit het voorgaande was op dat moment de rechtbank de Elmina nog niet formeel ingesteld. Dat geschiedde pas in 1847. Hoewel het erop gehouden kan worden ook al voorafgaand aan het Reglement van 1847 ‘zoveel doenlijk’ de facto Nederlands recht werd toegepast door de Gouverneur als enig juridisch instituut, is het de vraag welke bepalingen en wetten exact werden gehanteerd. Het is de nog maar zeer vraag of het Nederlands Wetboek van Strafrecht van 1813 (de ‘Code Penal’ van 1813) werd toegepast en voorts of het, indien toegepast, dit integraal geschiedde. In de overige gebieden overzee werd het Nederlands recht niet automatisch identiek toegepast en gold voorts voor zover het civielrecht betrof in ieder geval tot 1868 nog het Oudhollands recht. Of voorts het Nederlandse Gesel- en Wurgbesluit van 1814 in Guinea al dan niet door de Gouverneur werd toegepast is schrijver dezes evenmin bekend en iedere uitspraak daarover moet als uiterst speculatief verre worden gehouden. Een complicatie daarbij is dat, althans wederom voor zover bij de schrijver dezes bekend, het rechterlijk archief te Elmina en wellicht daarmee het vonnis op grond waarvan Koning Bonsu werd veroordeeld, als dat al was bewaard, verloren is gegaan tijdens brand in Elmina.[15] Wederom is het hier niet de intentie om tot speculatie over te gaan.

Kan er dan helemaal niets worden gezegd over het recht of tenminste de rechtsomgeving waarin Koning Bonsu werd veroordeeld? Dit is wel degelijk goed mogelijk indien een milde vorm van anachronisme wordt toegestaan en aldus mits omgeven met de nodige voorzichtigheid conclusies worden getrokken. In het jaar 1851 (dus 14 jaar na de veroordeling van Koning Bonsu) werd door de Gouverneur Anthony van der Eb zijn tot op heden overigens meer door antropologen dan door rechtswetenschappers bestudeerde verslag gedaan over de wetten van de Afrikaanse bevolking, getiteld ‘Verslag van Inlandsche wetten en gebruiken op Nederlandsch grondgebied ter Kuste van Guinea, opgemaakt ten gevolge slotbepaling van artikel 9 van het Reglement van bestuur aldaar’[16]. Het genoemde artikel 9 op basis waarvan Van der Eb zijn Verslag had uitgebracht, had in 1847 reeds aan de Gouverneur opgedragen een ‘compendium’ te maken van de in Guinea geldende locale wetten en gebruiken. Met drie jaar vertraging werd het Verslag in 1851 aan het Departement van Koloniën gezonden. [17] 

 Het Verslag (of compendium) werd opgesteld tijdens het derde bewind van Gouverneur Van der Eb dat duurde van 1847 tot aan zijn overlijden in 1852. In de jaren 1837-1838, dus ten tijde van de veroordeling van Koning Bonsu, bekleedde dezelfde Van der Eb reeds deze positie, evenals van 1840 tot en met 1846 (alhoewel onder een andere titel). Gerust kan dus gesteld worden dat Van der Eb in de periode van 1837 tot en met 1852 met intervallen de belangrjkste post in de kolonie heeft vervuld, welke positie hem in staat moet hebben gesteld om een goed beeld te kunnen geven van de werkelijke toestand van het recht en de bestuurspraktijk in die periode.  Het Verslag dat Van der Eb in 1851 schreef kan dus  onder de hiervoor vermelde voorzichtigheid mijns inziens tevens worden aangewend om de rechtstoestand van 1838 te beschrijven. Uiteraard enkel vanuit zuiver Nederlands perspectief. Van der Eb vermeldt overigens ook de veroordeling van Koning Bonsu uitdrukkelijk in zijn beschrijving van het gebied van Boutrij, waar Koning Bonsu zetelde. Van der Eb vermeldt hierover in zijn Verslag (1851):

 ‘Onder het gebied van Boutrij bestaat sedert de veroordeeling van Koning Bonsoe geen algemeen hoofd, en staan thans enkele krommen in het Ahantasche landschap op zich zelven, of meerdere krommen worden door eenen Landvoogd beheerscht. In het laatste geval heeft elk krom nog deszelfs Caboceer of kroms groote welke aan den Landvoogd ondergeschikt is (…)’

 6              Nederlands en inheems recht

Wat zegt het Verslag nu omtrent het rechtssysteem? Er werd onderscheid gemaakt tussen twee verschillende soorten rechtssystemen, enerzijds het ‘Nederlandse’ recht en anderzijds het inheemse gewoonterecht (in de woorden van het Verslag het ‘inboorlingenrecht’). Als aan Europeanen gelijkgestelden werden zoals reeds vermeld  ingevolge het Reglement van 1847 beschouwd de christelijke afstammelingen van Europeanen. Ten aanzien van de inheemse bevolking werden hun eigen wetten en gebruiken toegepast (art. 9 Reglement 1847). Het Verslag beschrijft vervolgens die inheemse tradities en gebruiken vrij uitvoerig (zeker voor die tijd). Opvallend is dat het Verslag spreekt van verschillende ‘Regeringen’. De verschillende Regeringen zoals deze door Van der Eb werden beschreven waren achtereenvolgens die van Elmina (tevens hoofdzetel van het Nederlands bestuur), Axim, Boutij, de Saccondese Regering, de Chamese Regering en Hollands Accra. Elke Regering was weer onderverdeeld in verschillende Kwartieren naar gelang van de grootte van het krom. Aan het hoofd van iedere Regering stond de Koning. Daarnaast is er in het Reglement veel aandacht voor de verhoudingen met andere vorsten en hoofden die buiten de kolonie vallen.[18] De relatie tussen de voornamelijk aan de kust gevestigde kolonie en deze derde volkeren was van belang voor een kleine kolonie die voor zijn levensvatbaarheid afhankelijk was het onderhouden van goede verdragen met deze buitenlandse vorsten. De rechtsverhoudingen tussen het Nederlands Gouvernement en die derde volkeren en regeringen blijven in dit artikel buiten beschouwing.

 Het Verslag geeft belangrijke beschrijvingen van de geschillenbeslechting door de inheemse bevolking. Van der Eb beschrijft onder andere dat deze verschillende Regeringen bevoegd zijn tot het beslissen en afmaken van palabbers (geschillen); Bij de beschrijving van Van der Eb past natuurlijk enige terughoudendheid omdat de wijze van geschillenbeslechting van de inheemse bevolking uiteraard van geheel andere aard was dan de Europese begrippen. Door Van der Eb genoemde begrippen als ‘zaak’ en ‘geschil’ geschiedden tegen een geheel andere culturele context. Ook deze rechtsantropologisch  interessante en eigenlijk noodzakelijke discussie moet voor dit artikel buiten beschouwing gelaten worden.

Het Verslag beschrijft dat de Koning voor een zaak van belang ‘alle Makelaars, Vaandrigs en Kroms Grooten’ bijeenroept; voor gewone zaken komen de ‘Kroms Grooten’ bij de Koning;. Het Verslag beschrijft voorts onder andere de verschillende rituelen, de bewijslevering en getuigen; onder hoe de partijen rum drinken bij geschillen en ‘fetiches’ drinken. Het gaat de reikwijdte van dit artikel te buiten om al deze inheemse gebruiken te bespreken, en daarvoor is het Verslag zelf de aangewezen bron voor nadere bestudering, alsmede uitgebreid modern antropologisch onderzoek dat in ruime mate aanwezig is over West-Afrikaans gewoonterecht. Wat voor de vraagstelling van dit artikel van meer belang is, zijn de gebieden waar het ‘Europese’ recht  en het ‘inheemse’ recht met elkaar botsen of elkaar overlappen.

 7              Rechtsmacht

 Blijkend uit het Verslag en het Reglement van 1847 bestond er, althans in theorie een rechtspluralistisch systeem, zij het in een zeer vroege vorm.  De kolonie kende volgens het rapport van Nagtglas in het jaar 1860 een totale bevolking van 18.000 t0t 20.000 mensen, bestaande uit verschillende groepen: de inheemse stammen, de afstammelingen van gemengde afkomst, de Afrikanen in Nederlandse dienst en de soldaten die werden ‘gerecruteerd’ voor de dienst in Nederlands Oost-Indische gebieden. De kolonie bestond omstreeks het midden van de eeuw uit een ‘complexe, pluriforme samenleving;’ (zie  Larry W. Yarak, A West African Cosmopolis: Elmina (Ghana) in the Nineteenth Century. Seascapes, Littoral Cultures, and Trans-Oceanic Exchanges.12-15 Feb. 2003. Library of Congress, Washington D.C., 28 Dec. 2011 http://www.historycooperative.org/proceedings/seascapes/yarak.ht )

Dit werd gecodificeerd in art. 9 van het Reglement 1847, maar bestond waarschijnlijk ook reeds in de jaren daarvoor.[19] Dat daarbij in de Nederlandse koloniale visie althans sprake was van onderschikking van het inheemse recht blijkt uit de reeds genoemde zinsnede in art. 9 luidende dat ‘in het algemeen de landswetten en gebruiken worden toegepast’, echter ‘voor zoover zij niet tegen algemeen erkende beginselen van billijkheid en regtvaardigheid strijden.’  Deze algemene beginselen waren zonder enige twijfel de Europees-Nederlandse opvattingen over rechtvaardigheid en billijkheid. Daaraan werd in de laatste zin van artikel 9 toegevoegd: ‘in geen geval worden verminkende straffen opgelegd.’

Bij de misdrijven door Koning Bonsu begaan jegens de Nederlandse gezanten, moet niet alleen worden beoordeeld of dit naar inheems of Nederlands recht moest worden bestraft, maar dient eerst de vraag beantwoord te worden of Koning Bonsu binnen het recht van de Nederlandse kolonie kon worden berecht, met andere woorden of er rechtsmacht bestond om hem te straffen. Naast de hiervoor genoemde begrenzing van het rechtspluralisme ten gunste van de koloniale overheid, zal tijdens de procedure tegen Koning Bonsu rekening zijn gehouden met de politieke context. Het doden van de Nederlandse bestuurders vond immers plaats tegen de context van een opstand van Koning Bonsu tegen het Nederlands gezag. Dit leidt tot dezelfde discussie die in moderne tijden nog steeds speelt, namelijk de vraag wanneer een onderdaan naar het strafrecht van het eigen land moet worden beoordeeld, en wanneer dezelfde persoon als een vijand in een oorlog moet worden beschouwd die zich buiten de sfeer van het rechtsstelsel heeft begeven. Het Nederlandse Gouvernement zal in die constellatie niet snel geneigd zijn geweest om Bonsu naar zijn eigen recht te laten berechten. Bovendien, wie binnen zijn ‘Regering’ had de Koning – die immers de hoogste in rang was – kunnen straffen behalve de Goden of de voorouders zelf?

 Uit de bewoordingen van het Verslag van Van der Eb blijkt ondubbelzinnig dat Koning Bonsu tot de ‘Regeringen’ der onderhorige Koningen behoorde. Het Verslag noemt Koning Bonsu specifiek als de voormalige vorst van het gebied van het onderhorige Boutrij. Volgens het Verslag viel Boutrij onder te verdelen in een ‘rechtstreeks gebied’ dat via vier Makelaars (hoge bestuurders) onder het gezag van het Gouvernement viel, en een buitengebied:

‘Voor het regtstreeksche gebied van Boutrij bestaan vier Makelaars (een soort hogere bestuurders) waarmede het Gouvernement handelt, en waaraan de bevelen, en van het volk te ontvangene diensten worden opgedragen. Van oudstijds bestaan er bovendien op verschillende strand en boschkrommen welke alhoewel onder het gebied van Boutrij behoorende, niet in de onmiddelijke nabijheid liggen, Makelaars. Op zoodanige krommen echter waar geene Makelaars bestaan wordt met de kroms grooten onderhandeld’

Alhoewel het niet zeker is of de moord van de twee Nederlandse gezanten letterlijk binnen Nederlands grondgebied plaatsvond, kreeg het Gouvernement snel lucht van de moord op de gezanten. De executie volde eveneens snel. Het Nederlands gezag strekte letterlijk zover als de arm van de machtsuitoefening zelf. Zoals hiervoor reeds aangegeven rekende het Verslag Boutrij al dan niet direct tot het Nederlands gezag, zij het gedeeltelijk indirect via de Makelaars. Dan ligt de volgende stap om Nederlandse rechtsmacht toe te kennen niet ver verwijderd. Baesjou Gezien het voorgaande kan worden gesteld dat hoewel Boutrij al dan niet geheel binnen de grenzen van de kolonie viel, het Gouvernement niettemin bevelen kon geven aan de Makelaars; er moet dan ook jurisdictie aanwezig zijn geacht ten aanzien van de Koning zelf.

 8              Toepasselijk recht

 Dan is er de tweede vraag, namelijk welk recht van toepassing kon worden geacht. Eigenlijk vallen rechtsmacht en rechtstoepassing in deze samen. In die dagen bestonden overigens nog geen conflictregels van ‘intergentieel recht’ of de moderne mogelijkheid dat een rechter in een aanhangige procedure naar buitenlands recht oordeelt (zie René Baesjou, “Dutch ‘Irregular’ Jurisdiction on the Nineteenth Century Gold Coast,” African Perspectives (Leiden, the Netherlands), 2 (1979), 56-66.  ) Curiously, the first contract drawn up in 1642 after the Dutch took the fort from the Portuguese is missing from the archives of the West India CompanyHet doden van de twee Nederlanders voor Koning Bonsu kan gezien de wetten van die tijd en plaats niet anders dan als moord worden gezien op twee Europeanen, op wie het Nederlandse recht ‘zoveel doenlijk’ van toepassing was. Maar hoe bakende het Verslag nu het strafrecht af tussen het inheemse recht en het Nederlandse recht? Na een beschrijving van de straffen tussen de ‘inboorlingen’ laat het Verslag geen misverstand bestaan over wat geschiedt als moord in het Nederlands grondgebied plaatsvindt:

 ’Het zal wel geen betoog behoeven dat op het Nederlandsche grondgebiedzelden moord wordt gepleegd, zonder dat het Gouvernement er kennis van bekomt; de misdadiger wordt als dan volgens de Hollandsche wet gestraft, of onttrekt zich aan dezelve door zich onmiddelijk na het plegen der manslag het leven te benemen, hetgeen dikwijls geschiedt bij onvermogende of dezulken die berekenen kunnen voor Europeanen teregt te zullen staan.’

Als wij dit toevoegen aan het reeds vermelde in art. 9 van het Reglement 1847 vervatte beginsel dat het inheemse recht moest wijken indien en voorzover dat recht strijdig was met onder andere de Nederlandse opvatting van rechtvaardigheid, ontstaat het beeld dat Koning Bonsu naar Nederlands recht van die dagen en op die plaats een ernstig misdrijf had begaan. Zijn Koninklijke status kon hem daarbij niet baten aangezien hij onder het recht van de Nederlandse kolonie viel. Het doden van twee Nederlandse gezanten tijdens een opstand zal door de Nederlandse autoriteiten onmiskenbaar in strijd zijn geacht met de opvattingen van rechtvaardigheid.

 9              Slot

De conclusie kan dan ook niet anders zijn dat Koning Bonsu volgens de Nederlandse normen in die tijd een crimineel was, die zijn misdrijf met het leven moest bekopen. De ambtenaar die minister Plasterk wees op de nuances omtrent het toepasselijke recht had formeel-juridisch gelijk: Koning Bonsu is destijds rechtmatig veroordeeld. Voordat u mij veroordeelt geef ik graag toe dat het feit dat dit barbarisme inderdaad naar positief recht van die tijd en plaats gerechtvaardigd was, niet strookt met onze huidige normen van rechtvaardigheid. Misschien geeft Arthur Japin ons wel het beste advies in zijn nawoord bij zijn boek waar hij stelt dat het verleden een ander land is, waar de mensen de dingen anders doen dan wij nu. Maar dat neemt niet weg dat ambitieuze ambtenaren soms beter kunnen zwijgen dan spreken.

 18 december 2011 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

---

[1]De auteur is voormalig advocaat in de Nederlandse Antillen en Nederland en rechtshistorisch onderzoeker. Hij is te bereiken per email op [e-mail].

[2] Arthur Japin, De zwarte met het witte hart, nawoord bij de 52e druk, 2010.

[3] Zie Cornelis van Vollenhoven, Staatsrecht Overzee, 1934.

[4] Deze Instructies waren vaak geschreven in de vorm van specifieke instructies aan de bewindvoerders overzee en geen wetten in moderne zin. Vgl. bijvoorbeeld de Instructie voor de Directeur Gen. over de Kuste van Africa van 21 nov. 1768, Pl. B. IX 1276 e.a.

[5] Art. 60 Grondwet 1815: ‘De koning heeft bij uitsluiting het opperbestuur over de volkplantingen en bezittingen van het Rijk in andere werelddeelen.’

[6] In Art. 59 Grondwet 1840  (zie voetnoot hiervoor) werd een zin toegevoegd aan het oudere artikel 60 luidende ‘Aan de Staten-Generaal zullen, in den aanvang van elke gewone zitting, worden medegedeeld de laatst ingekomen staten van ontvangsten en uitgaven van opgemelde volkplantingen en bezittingen.

[7] ‘Een aanvankelijk onderzoek heeft hem (i.e. de minister, red.) echter overtuigd, dat de moeilijkheden, aan de uitvoering verbonden, geene bepaalde toezegging hieromtrent voor het oogenblik veroorloven’, zie ‘Instructies en beleidsreglementen nopens het beleid der Regeering ter kuste van Guinee van 27 Juli 1815’,  gepubliceerd door J.C. Baud  in de Bijdragen omtrent de Taal-, Land- en Volkenkunde, Vol. 86, nr. 1 (1930)

[8]Zoals geciteerd door J.C. Baud in de ‘Instructies en beleidsinstrumenten nopens het beleid der Regeering ter kuste van Guinee van 27 juli 1815’ (zie noot 7)

[9] Instructies en beleidsreglementen nopens het beleid der Regeering ter kuste van Guinee van 27 Juli 1815

[10]Een vergelijkbare instructie was verleend in art. 27 van de Instructie voor den Directeur Gen. van 21 november 1786, Pl. B. IX, 1273.

[11]Justitiële taken werden in de tijd van de WIC door een Directeur Generaal uitgeoefend. Deze werd reeds vanaf 5 juli 1624 ondersteund door een secteraris.

[12]Ingevolge art. 8 Reglement werden als aan Europeanen gelijkgestelden beschouwd ‘alle afstammelingen van dezelven, welke de Christelijke Godsdienst belijden, en als zoodanig in een door den Gouverneur aan te leggen register zijn ingeschreven’ (art. 8 Reglement).

[13] Een dergelijke regeling, die wellicht een vroege vorm van rechtspluralisme aankondigt, doet denken aan het in Nederlands-Indie ontwikkelde adatrecht; dit laatste werd echter pas veel later als zodanig door de Leidse hoogleraar Cornelis van Vollenhoven (1874-1933) ontwikkeld.

[14] De slavenhandel zelf werd door Nederland in 1807 afgeschaft.

[15] Dit sluit natuurlijk niet uit dat er wellicht in de archieven die vooral dankzij de historisch roman van Arthur Japin steeds meer in de belangstelling staan meer hierover zal worden gevonden.

[16] Gepubliceerd in de Bijdragen omtrent de Taal-, Land- en Volkenkunde, Vol. 88, nr. 1 (1931)

[17] Art. 9 vermeldde dat het binnen een jaar moest geschieden: ‘De Gouverneur zorgt, dat binnen het jaar na de afkondiging van het tegenwoordig reglement, een compendium der landswetten en gebruiken worde vervaardigd, en aan het Departement van Koloniën gezonden’

[18]De contacten met de buitenlandse vorsten waren van groot belang voor het aanleveren van soldaten die in Nederlands-Indie konden worden ingezet.

[19]Ook hier is weer een zekere continuїteit te zien met de bestuurspraktijken van de WIC. In de regel sloot de WIC in de eerste plaats verdragen met buitenlandse vorsten of ‘natiën’ ter bevordering van de handel. Pas als enig daadwerkelijk gezag werd uitgeoefend op de eigen onderdanen overzee, werden Nederlandse wetten toegepast. Maar de scheidslijnen waren niet altijd duidelijk tussen verdragsrecht en gezagsuitoefening, vooral niet in de gebieden van indirect bestuur. Dat gold zowel in Oost-Indië als in de West-Indische gebiedsdelen. De marrons in de binnenlanden van Suriname werden bjvoorbeeld feitelijk nimmer ‘onderworpen’ aan het Nederlands gezag en de relatie van het Nederlands gezag met de marrons bleef dan ook op verdragen berusten. Er was kortom altijd wel een zeker contact met andere ‘rechtssferen’.

Kimpa Vita en het nieuwe oude Afrika

 

Kimpa Vita (1684-1706)

De gangbare geschiedschrijving over Afrika zoals nog steeds in schoolboeken wordt onderwezen is ongeveer als volgt samen te vatten: de Afrikaanse stammen leefden eeuwenlang ongestoord totdat de Europeanen kwamen en de slavenhandel begonnen. Vervolgens begonnen de Europeanen het continent te koloniseren met alle schadelijke gevolgen vandien. Het is het beeld van een agressief Europa en een passief Afrika. Het beeld van Joseph Conrad’s ‘Heart of Darkness’ waarin een Franse kruiser de Afrikaanse ongerepte kust onder vuur neemt en de vogels in grote vlokken uit de mangroves opschieten.

Gelukkig is er een nieuwe generatie Afrikaanse historici opgestaan die breekt met het exotisme en het gangbare beeld. Zonder overigens in revisionisme te vervallen. In het voetspoor van westerse historici en anthopologen gebruiken zij deze westerse technieken om de geschiedenis van hun continent te herschrijven. De nieuwe generatie Afrikaanse onderzoekers, vaak afkomstig van Westerse universiteten trekken zich niets aan van de negativiteit van V.S. Naipaul of de kleinerende bevoogding door ontwikkelingsorganisaties. Een verfrissende nieuwe mentaliteit is aan het ontstaan, die de ‘white man’s burden’ voorbij is. We hebben geen Adriaan van Dis meer nodig om ons over Afrika te laten informeren. Eindelijk zijn de Afrikanen zelf aan het woord, niet alleen meer in de literatuur maar ook in de geschiedschrijving.

Om een klein voorbeeld te noemen wordt eindelijk onderzoek gedaan naar de verspreiding van de Islam en het Christendom in de eeuwen voordat de Europese kolonisatie goed op gang kwam. Lang voordat de missionarissen Afrika in de 19e eeuw verschenen, waren grote delen van het Koninkrijk Congo (dat ook grote delen van het huidige Angola en Gabon omvatte) al in de ban van het Christendom. Maar het was geen zuiver Europees christendom maar een mengeling van katholicisme afkomstig van de portugezen en eigen tradities. Nog minder bekend is dat in het Koninkrijk Congo zelfs christelijke profeten verschenen, waarvan de bekendste overigens een vrouw is, Beatriz Kimpa Vita, de stichtster van het Antonianisme. Zij personificeerde bovendien een vroege vorm van een eigen Congolese identiteit na het uiteenvallen van het Koninkrijk na een beslissende oorlog met de portugezen. Het rijk viel, zoals zo vaak met Afrikaanse rijken, uiteen in meerdere kleinere verbanden.  Met Beatriz Kimpa Vita liep het slecht af, zoals meestal met profeten (en met de kennis over Kimpa Vita is wellicht de moord op Patrice Lumumba beter te begrijpen). Het Koninkrijk Congo was in ieder geval geen ‘heart of darkness’ maar een zeer uitgestrekt rijk met talrijke handelverbindingen overal in centraal Afrika. Er was een Koning, een hof, er waren priesters, het was een beschaving. Er was een uitgebreide diplomatie met andere vorsten, compleet met een ingewikkeld protocol. De portugese Koning was slechts een van de vele vorsten met die de Koning van Congo te maken had.

In later eeuwen zouden Stanley en Livingstone zich verbazen over de schoonheid van de oostafrikaanse meren en het hoge niveau van de beschaving die daar was ontstaan. Dit stemde niet overeen met de gangbare theorie in Europa dat de Afrikanen op zijn best nobele wilden waren, op zijn slechts wrede barbaren. Paradoxaal genoeg bevestigde het antikoloniale ‘heart of darkness’ de gangbare stereotypen van de Congo als een land zonder beschaving. En dit beeld is nog altijd aanwezig, van Adriaan van Dis tot 50 Cent en Jay-Z die als rappers het nieuwe beeld van de wilde, ongetemde zwarte man uitdragen en daarmee de blanke stereotypen in een nieuw jasje gieten. Gelukkig hebben we tegenwoordig als antwoord deze nieuwe generatie Afrikaanse onderzoekers. Hun onderzoek is ook van wezenlijk belang voor de geschiedenis van Latijns-Amerika,  het Caribisch gebied en Noord-Amerika. Het is te hopen dat hun stem, de echte stem van Afrika nu ook eens wordt gehoord. 

Bronnen o.a. http://theblackhandofgod.wordpress.com/tag/kimpa-vita/ (uitgebreidere bronnenverwijzing volgt)

Flamboyante vrijheid (Deel II)

 

 

Afb: geboortehuis Aleander Hamilton, Nevis (wikpedia, author aniel Farrell)

St. Maarten is het kleinste eiland ter wereld dat wordt gedeeld door twee staten. De oorsprong van deze vreemde tweedeling gaat terug tot de vroegkoloniale tijd. Nu kwam het wel vaker voor dat Europese kolonies al dan niet gedwongen samen moesten werken op een eiland of in een bepaald gebied. Het meest bekende voorbeeld is Timor, dat lange tijd door de Nederlanders en de Portugezen werd gedeeld, niet zonder conflicten. Een ander voorbeeld is Hispaniola, dat werd verdeeld onder de Fransen en de Spanjaarden. Maar tussen de twee delen lag een bergachtige regio die het eiland al op een natuurlijke wijze in twee delen splitst.

De Europese kolonies in Noord-Amerika en in het Caribisch gebied waren eigenlijk vooral ondernemingen. En er was nauwelijk sprake van een effectieve uitoefening van het gezag door het moederland overzee. De ondernemingen waren vooral het werk van prive-investeerders en de kolonisten waren veeleer Normandiers, Bretons, Basken, of Parijzenaars in het geval van Frankrijk. De Nederlandse Republiek was een federatief verbonden en de meeste kolonisten in het Caribisch waren eerder Rotterdammmers, Amsterdammers of Zeeuwen. Deze ondernemingen, zoals de WIC, moesten praktisch opereren en als er geen andere mogelijkheid was dan om samen te werken, konden zelfs goede relaties ontstaan op gedeeld territorium. Zo deelden Fransen en Engelsen het eiland St. Kitts op in een Frans deel (St. Christophe) en een Engels deel (St. Kitts). Het eiland Tobago werd lange tijd gedeel tussen de kolonisten uit Koerland (in het tegenwoordige Letland) en de Zeeuwen. De vreedzame wijze waarop de planters in de verschillende eilanden samenwerkten, lieten voor het eerst een bijzonder Caribisch of Amerikaans bewustzijn zien, vaak tot grote frustratie van de investeerders en toezichthouders in Europa. De Europese immigranten in de 17e eeuw vertoonden als een vroege vorm van een bewustzijn dat aan de kust van Noord-Amerika uiteindelijk zou leiden tot de ‘Declaration of Independence’.

Het geval van St. Maarten is daarbij helaas vaak onderbelicht gebleven. Hier betrof het vooral Normandiers aan de Franse kant, en Zeeuwen aan de Hollandse kant. Zij kwamen in 1648, het jaar waarin de Westfaalse vrede tot stand kwam, tot een overeenkomst over het gezamenlijk gebruik van het eiland, het beroemde Verdrag van Mont Concorde of het Verdrag van Concordia. Het meest veelzeggende artikel van dit Verdrag was artikel 3 dat luidde dat de op het eiland ingezeten Fransen en de Nederlanders als vrienden en bondgenoten zullen samenleven, en bovendien dat indien zij zich daar niet aan zouden houden, dit volgens oorlogsrecht bestraft zou worden, in de oorspronkelijke Franse tekst:

“Que les Français et Hollandais, habitués dans ladite île, vivront comme amis, et alliés par ensemble, sans qu’aucun, ni de part ni d’autre, se puisse molester, à moins que de contrevenir au présent concordat, et par conséquent punissables par les lois de la guerre.”

Bijna negentig jaar later (in 1734) werd bovendien een nieuw verdrag gesloten tussen de twee kolonies, dat neutraliteit van het eiland garandeerde in het geval een partij in staat van oorlog geraakte met een derde land (*). Zelfs indien de Fransen en de Nederlanders in staat van oorlog zouden geraken, zou de neutraliteit gehandhaafd blijven en waren de beide zijden verplicht de bewoners van andere kant van het eiland te beschermen. Deze vorm van samenwerking is uniek in de koloniale geschiedenis en duidt op het gemeenschappelijk bewustzijn van de eilandbewoners. De eerste zin van Artikel 1 van het neutraliteitsverdrag van 1734 (dat bij mijn weten nog altijd geldig is) luidde:

‘Les habitants de l’isle St. Martin (Saint-Martin) tant francais qu’hollandois en cas de guerre entre la france (France) et la hollande (Holland) seront et demeuront neutres et les commandes francois et hollandois continueront de commander chacun dans leurs quartiers en vertu de leurs commissions.’

Maar wat waren nu de bijzondere motieven waarom een samenwerking nu juist in St. Maarten wel lukte en, bijvoorbeeld niet in Timor of in Hispaniola (St. Domingue/Sto. Domingo)? Daarover kan slechts gespeculeerd worden. Daar ligt waarschijnlijk een combinatie van strategische belangen, praktisch denken en noodzakelijkheid aan ten grondslag. Over de strategische belangen vinden wij in de historische bronnen in ieder geval terug dat St. Maarten voor de Fransen belangrijk was voor de verdediging van St. Christophe (St. Kitts) in het geval van oorlog. Daarnaast lag het Franse deel nogal geisoleerd tussen Engelse gebieden en de Hollandse eilanden.

Voor de Hollanders, eigenlijk vooral de Zeeuwen dus, gold dat zij vooral interesse hadden in vrijhandel en goed beschutte baaien vanwaar uit zij konden smokkelen tussen de eilanden en het vasteland.

De Caribische eilanden vormden net als de oostkust van de huidige Verenigde Staten het middel voor talloze prive-investeringen en experimenten, waaraan Europeanen van alle windrichtingen deelnamen, dus Britten, Spanjaarden, Fransen en Nederlanders, maar eigenlijk vooral ook Welsh, Londenaars, Cornish, Schotten, Ieren, Normandiers, Bretons, Picardiers, Parijzenaars, Pointevins, Aquitaniers, Aragonezen, Catalanen, Galiciers, Basken, Zeeuwen, Denen, Zweden, Duitsers, enzovoorts (***). 

In de 18e eeuw begon zich langzaam een eigen Caribische identiteit de ontwikkelen, die net als  in Noord-Amerika zo weinig mogelijk inmenging vanuit het moederland wilde. Sterker nog, de Britse planters in het Caribisch gebied voelden zich vaak gewoon Amerikaan. Het bekendste voorbeeld hiervan is Alexander Hamilton, de grote Amerikaanse federalist afkomstig uit het eiland Nevis.

Terwijl op macroniveau de Verenigde Staten ontstonden, bleef op microniveau op St. Maarten het aloude verdrag van 1648 gehandhaafd, althans tot 1839 toen het werd vervangen door een strikter verdrag (****). Het unieke aan St. Maarten is dat in al die eeuwen een vorm van samenwerking is blijven bestaan. De huidige ‘status aparte’ van het eiland als land binnen het Koninkrijk bevestigt wat dat betreft een eeuwenlange praktijk, die slechts door 56 jaar neokoloniale inmenging door Curacao binnen het verband van de Nederlandse Antillen nu eindelijk terecht is opgeheven.

(*) Traité de neutralité des îles Saint-Martin et Saint-Barthélemy, signé entre Champigny, gouverneur et lieutenant général des îles du Vent, d’une part, et Nicolas Salomon, chargé de pouvoirs de Jean Heiliger, gouverneur des îles hollandaises, et Jacob Barry, vice-commandant de Saint-Martin, d’autre part (n° 156). (14 juillet 1734), zie http://anom.archivesnationales.culture.gouv.fr/ir?c=FRANOM_00001,1.6.02.01.3

(**) zie http://www.memoirestbarth.com/st-barts/colonisation/archives-premiere-periode-coloniale#

(***) Ik laat de slaven en de verschillende nationaliteiten en culturen waartoe deze oorspronkelijk behoorden hier buiten beschouwing. In een volgend artikel daarover meer. Over de wijze waarop deze verschillende groepen in de vroegste periode samenwerkten is nog maar weinig gepubliceerd vanwege onder andere het ontbreken van geschreven bronnen.

(***) http://www.memoirestbarth.com/st-barts/colonisation/archives-premiere-periode-coloniale#

(****) Convention franco-hollandaise du 28 novembre 1839. Wellicht is de reden dat juist dit jaar werd gekozen gelegen in het feit dat op dat moment de scheiding tussen Nederland en Belgie definitief was vastgelegd in het Verdrag van Londen en Nederland en het voormalige buurland Frankrijk beiden belang hadden bij een definitieve vastlegging van hun onderlinge grenzen. Nederland wilde bovendien in die periode een douane-unie tussen Belgie en Frankrijk voorkomen. Het was hetzelfde jaar als waarin Luxemburg officieel werd afgescheiden van Belgie, hetgeen zorgde voor een internationaal diplomatiek conflict, dat uiteindelijk werd opgelost. Evenwel zou de Luxemburgse kwestie in 1867 weer opspelen.

De Stille of Spaanse Oceaan (het onbekende Latijns-Amerika deel II)

 

Na in het eerste deel van deze serie de bijzondere visie van nazi-jager Simon Wiesenthal op Columbus te hebben besproken, ditmaal aandacht voor een ander vrij onbekend deel van de geschiedenis van de Amerika’s en tegelijkertijd een geschiedenis van de Stille Oceaan. En dat is de curieuze geschiedenis van de levendige handel tussen Spaans-Amerika en China vanaf ongeveer 1570 tot en met 1815. Uit deze levendige handel blijkt dat het gangbare beeld van Spanje als een zeer legalistische maar uiteindelijk passieve en enigszins achterlijke kolonisator niet geheel klopt. Onze gangbare beeld van Spanje vanaf de 17e eeuw is voornamelijk dat van een land in verval dat niet investeerde in zijn overzeese gebieden.

Steeds meer wordt – ook onder echte historici- dit gangbare beeld betwijfeld: of Spanje echt zo achterlijk was in de 17e en 18e eeuw, moeten we natuurlijk afzetten tegen andere Europese landen in diezelfde tijd (*). Het kan zijn dat ons beeld van het land vooral gekleurd is door Noordamerikaanse en Europese denkbeelden over Spanje die in de loop van de 19e eeuw zijn onstaan. Vanaf ongeveer 1800 is Spanje inderdaad onmiskenbaar sterk achterop geraakt ten opzichte van Frankrijk, Engeland en anderen door verschillende factoren die al in de periode daarvoor in de kiem of vroege groei aanwezig waren, zoals het uitblijven van innovatie en een starre bestuurscultuur. Toch kan bijvoorbeeld het feit dat de Latijns-Amerikaanse landen al in het begin van de 19e eeuw onafhankelijk werden niet enkel meer verklaard worden uit de zogenaamde achterlijkheid of zwakheid van het moederland. De opstand van Bolivar leidde tot een echt bloedige oorlog waarbij de Amerikaanse revolutie in de Verenigde Staten in het niet valt.

Juist in Spaans-Amerika waren de tegenstellingen tussen de in Latijns-Amerika geboren blanke kolonisten, de criollos en de zuiver Spaanse bestuurders, de gallegos, sterk. Sterker dan de tegenstellingen tussen de Noordamerikanen en de Britten, die zich tot nog altijd sterk verwant voelden. Langs de Caribische kusten vooral was een sterke nationalistische elite ontstaan die meer rechten opeiste ten opzichte van het moederland. Een beweging die al snel werd overgenomen door gelijkgezinden in Mexico en Peru. Meer hierover in een volgend deel.  

Terugkerend naar het gangbare beeld van de Spaanse kolonisatie, moet ook een herijking plaatsvinden van de eenzijdige rol van leverancier naar het Spaanse moederland, de gebruikelijke passieve rol die Latijns-Amerika steevast wordt toegedicht binnen het Spaanse koloniale bouwwerk. Weliswaar verdwenen vele rijkdommen naar Madrid en Sevilla, toch moet ook worden erkend dat Latijns-Amerika ook een geheel eigen cultuur onstond, zelfs al in de 17e eeuw. 

Een goed voorbeeld van een geheel eigen dynamiek van Spaans-Amerika is het zogeheten ”Manila-galjoen” (“Nao de China” of “Nao de Acapulco”). Dit speciaal voor de transpacifische oversteek gebouwde scheepstype werd ingezet voor het vervoer van porselein, zijde, ivoor, specerijen en vele andere exotische goederen van China naar Mexico en verder in ruil voor zilver dat werd gewonnen in de mijnen van Potosi en elders in het huidige Peru en Chili. Naar schatting ging 1/3 van het in Spaans-Amerika gewonnen zilver naar het Verre Oosten. Op hun terugweg naar brachten de Manila-galjoenen Chinese zijde en andere Aziatische luxegoederen met zich mee naar Acapulco aan de Mexicaanse westkust. Veel van deze goederen vonden hun weg naar Europa, maar evenzeer naar andere gebieden in Spaans-Amerika.  
De Filippijnen waren door de Spanjaarden veroverd vanuit Mexico. Miguel Lopez de Legasci bouwde Manila in 1571 op het eiland Luzon, 21 jaar na de stichting van Acapulco. Er onstond ook daar, evenals in Spaans-Amerika een verspaanste elite, die tegelijk welhaast meer Mexicaans van karakter was dan zuiver Spaans. Manila groeide uit tot een belangrijk vlootstation op de lange verbindingsweg naar Spaans-Amerika.

De Filippijnen stonden direct onder bestuur van Nieuw Spanje (Mexico). De handel kwam in Portugese en Chinese handen, wat ook tot allerlei Spaans-Portugese verwikkelingen leidde, met uitzondering van de periode 1580-1640 toen Spanje en Portugal verenigd waren. De Nederlanders, die met de Spanjaarden in de 17e eeuw het eiland Formosa (Taiwan) deelden, hadden uiteraard ook interesse voor deze handel. Toch liepen de Nederlanders en de Spanjaarden elkaar niet echt in de weg. De Spanjaarden voeren immers naar Acapulco, in het oosten en hadden de gehele Grote Oceaan -althans nominaal- voor zich, terwijl de Nederlanders via de Kaap voeren.

Gedurende bijna drie eeuwen voeren met grote regelmaat de Spaanse galjoenen tussen Mexico en China, een afstand 3 a 4 keer groter dan die tussen Spanje en Zuid-Amerika. Het is overigens opvallend dat de Manila-galjoenen wel bijna rakelings langs bijvoorbeeld Hawaii voeren maar hier verder weinig interesse voor hadden. Enkele eilanden in de Stille Oceaan kregen Spaanse namen, zoals de Marquesas, Gualdacanal of Guam. Dat kleine eilandje fungeerde als enige tussenstop tussen de Filipijnen en Acapulco, vergelijkbaar met de functie die de Canarische eilanden of de Azoren in de Atlantische Oceaan hadden. De Marquesas-eilandengroep kreeg bijvoorbeeld hun naam van de Spaanse ontdekkingsreiziger Alvaro de Mendana de Neira die deze eilanden in 1595 al aandeed. Typerend genoeg voer hij vanaf Zuid-Amerika en noemde hij de eilanden naar de onderkoning van Peru, de markies (marques) van Canete.

De Spanjaarden hadden buiten de Filipijnen weinig interesse in de Pacifische eilanden tussen Manila en Acapulco. Wellicht had het Spaanse imperium zijn spankracht wel bereikt, of was de transpacifische handel zo lucratief dat zij verder weinig animo hadden voor verdere uitbreiding van hun rijk in de Grote ”Spaanse” Oceaan. Ook kan het zijn dat de Spanjaarden weinig interesse hadden voor kleine eilanden, zoals zij ook de kleine Antillen lieten liggen als ”islas inutiles”. Een andere verklaring zou kunnen zijn, dat de Manila-galjoenen van sterk Cubaans hardhout waren gemaakt en dus niet gerepareerd hoefden te worden onderweg.  

Aan de lucratieve handel tussen China en Acapulco kwam in 1815 een einde toen Mexico zich onafhankelijk verklaarde van Spanje. Paradoxaal genoeg betekende de onafhankelijkheid van Mexico en de rest van Spaans-Amerika juist het begin van een steeds grotere bemoeienis van talloze andere Europese landen zoals Engeland, Frankrijk en na 1871 ook Duitsland. En de Verenigde Staten volgden ook al snel.

In zekere zin is de huidige opleving van de handel tussen China en Latijns-Amerika historisch gezien helemaal niet zo vreemd. De Spanjaarden hebben eeuwenlang de Grote Oceaan als hun zee beschouwd. Een positie die nu wordt bekleed door de Verenigde Staten en welke positie zeker niet een natuurrecht van de Amerikanen is.

Tot slot is er tot nu toe, ondanks de profetie van de ‘Pacific Rim’ als powerhouse van de toekomst, weinig aandacht geweest voor het feit dat het niet de Chinezen, Japanners, Engelsen, Fransen of Amerikanen zijn geweest die de Stille Oceaan als eerste hebben gecommercialiseerd. Dat waren die oude vervelende, starre en legalistische Spanjaarden!  Ook is het tijd voor meer aandacht naar de inter-Amerikaanse handel in het Spaans-koloniale tijdperk. Zo ontstond er al in de 16e eeuw een levendige handel langs de westkust van het Amerikaanse continent tussen Acapulco en Lima. Die geheel eigen dynamiek heeft wellicht ook bijgedragen tot een grotere zelfstandigheid van de handelselites in Spaans-Amerika dan meestal wordt erkend. Feit is dat Spaans-Amerika al rond 1830 onafhankelijk was van Spanje, terwijl het tijdperk van het Europese 19e eeuwse imperialisme toen pas net was begonnen met de Franse verovering van Algiers.

Dat overigens tot op heden de Filipinos in de Verenigde Staten vaak tot de ”Hispanics” worden gerekend is niet alleen goed verdedigbaar op grond van de vaak Spaanse namen van Filipinos of het katholieke geloof,  maar ook op historische gronden, stammend uit de tijd dat de Stille Oceaan vooral een Spaanse aangelegenheid was.

 

(*) de ‘Leyenda Negra’, ofwel de Zwarte Legende schilderde de Spaanse cultuur af als inherent barbaars, wreed en als een vreemd element binnen Europa; een overgangsgebied tussen de Europese beschaving en de barbaarse wereld van de Arabieren en Afrikanen. Deze legende heeft ook zijn weerslag gehad op de beoordeling van het Spaanse kolonialisme.

Bronnen o.a.:

The Manila Galleon Trade (1565–1815) | Thematic Essay | Heilbrunn Timeline of Art History | The Metropolitan Museum of Art

Times Atlas of World History

Winkler Prins Encyclopedie

Felipe  Fernandes-Armesto, the Americas, the History of a Hemisphere, p. 10

The Oxford History of Mexico

 Trafalgar and the Spanish Navy, The Spanish Experienc of Sea Power, John D. Harbron

 

 

Wat deden de Schotten in Panama?

HOE EEN MISLUKT AVONTUUR LEIDDE TOT EEN GESLAAGDE BAIL-OUT (1707) 

 

Afb:  de landengte van Darien, Panama 

In de koloniale geschiedenis van de Amerika’s wordt eigenlijk altijd de Schotse kolonisatie als onderdeel gezien van het Britse overzeese imperium. Toch hebben de Schotten altijd een eigen-aardige belangstelling gehad voor de nieuwe wereld. Niet alleen Nova Scotia was een Schotse kolonie, beruchter is de poging van Schotland om een eigen kolonie aan het ‘Spaanse vasteland’ te vestigen, namelijk aan de golf van Darien in het huidige Panama.

Deze kolonisatiepoging door de Schotse African and Indian Company van 1695 is berucht geworden door het gebrek aan organisatie. Alles ging mis wat er mis kon gaan. De Schotten kwamen massaal om door tropische ziekten als malaria, en hadden te kampen met Spaanse en inheemse vijandigheden. Een belangrijker reden voor het mislukken van dit plan was echter het gebrek aan steun van de Schotse Koning William II (de Engelse Koning-Stadhouder Willem III), die geen direct conflict wilde aangaan met de Spaanse Kroon op het vasteland van Amerika.

De Schotse kolonie, gedoopt ‘New Caledonia’, werd al binnen vijf jaar, in 1700, verlaten en de enorme investeringen in het project waren teloor gegaan. De Schotse staatskas – het land was formeel nog steeds een souverein land- was geruineerd na het mislukte project waarin veel Schotse edellieden zwaar in hadden geinvesteerd. Het financiele fiasco van New Caledonia was een belangrijke oorzaak van het geringe verzet van de failliete Schotse adel tegen het opgaan van het land in het Verenigd Koninkrijk in 1707  via de Act of Union. Artikel XV van de Act of Union regelde de overname van de schulden van de Schotse African and Indian Company; er was – om maar een moderne term te gebruiken – sprake van een echte ’bail-out’: 

”…it is agreed, That, in the first place, out of the foresaid Sum, what Consideration shall be found necessary to be had for any Losses which private Persons may sustain, by reducing the Coin of Scotland, to the Standard and Value of the Coin of England, may be made good. In the next place, that the capital Stock, or Fund of the African and Indian Company of Scotland, advanced together with the Interest for the said capital Stock, after the Rate of 5 per Cent. per Annum, from the respective Times of the Payment thereof, shall be paid; upon Payment of which capital Stock and Interest, it is agreed, The said Company be dissolved and cease; and also, that, from the Time of passing the Act of Parliament in England, for raising the said Sum of three hundred ninety-eight Thousand, eighty-five Pounds ten Shillings, the said Company shall neither trade, nor grant Licence to trade, providing, That if the said Stock and Interest shall not be paid in twelve Months after the Commencement of the Union, that then the said Company may from thence forward trade, or give Licence to trade, until the said whole capital Stock and Interest shall be paid. ”

Overigens ging het Schotland na de ‘bail-out’ in het geheel niet slecht, integendeel. Glasgow werd in de 18e eeuw een machtig industrieel en maritiem centrum met sterke banden overzee; de Schotse industriele revolutie zorgde voor nieuw elan, en bracht een gehele nieuwe school aan economische theoretici voort waaronder de beroemde (en vaak verkeerd geinterpreteerde) Adam Smith. De Schotten speelden vaanf de 18e eeuw een belangrijke rol in het Britse leger, van India tot Zuid-Afrika en het beroemde ’8th army’ in Noord-Afrika tijdens de Tweede Wereldoorlog. De vereniging van Schotland en Engeland was in veel opzichten een win-win situatie. Zo leidde een bail-out uiteindelijk tot het grootste imperium dat de wereld ooit heeft gekend. De prijs was de Schotse onafhankelijkheid. Pas in 1999 kwam na bijna 200 jaar het Schotse Parlement weer bijeen.

 

Zie o.a. http://www.guardian.co.uk/uk/2007/sep/11/britishidentity.past

A(mster)damus Exul

Afb: Manhattan in de 17e eeuw.  

De zeventiende eeuw was de Gouden Eeuw van Nederland, in cultureel opzicht maar ook vanwege de vergaande invloed die de Republiek heeft gespeeld in de ontwikkeling van het internationale recht en op het gebied van het staatsrecht. Vooral op de Britse eilanden heeft de Republiek een grote invloed gehad in deze periode. En via de Britse eilanden zijn bepaalde elementen die hun oorsprong vinden in Nederland terecht gekomen in Noord-Amerika. Helaas is die Nederlandse bijdrage nog maar weinig bekend, zelfs in eigen land.

Hugo de Groot, de man van de boekenkist, combineerde zowel genie op het gebied van het internationale recht (de mare liberum en de iure belli ac pacis) als een groot literair talent. In ware humanistische traditie was hij een oumo universale: theoloog, filoloog, classicus, jurist, filosoof. Weinig bekend is echter dat hij als achttienjarige al een gedicht schreef over de verdrijving van Adam en Eva uit het Paradijs, genaamd Adamus Exul, een werk dat vijftig jaar later John Milton inspireerde tot het schrijven van zijn wereldberoemde gedicht Paradise Lost. Dit laatste werk is al eeuwen een klassieker in zowel Engeland als de Verenigde Staten.

Hugo de Groot (of gelatiniseerd tot Grotius) bezocht de Britse eilanden in 1613 om de Nederlandse politiek ten aanzien van de visserij in de Noordzee en de handel in Azie te rechtvaardigen. Met weinig succes overigens. De Britse Koning James I had weinig oor voor de juridische spitsvondigheden van Grotius. Wel had James al eerder een grote belangstelling voor de leerstellingen van de Nederlandse theoloog Arminius opgevat Ook Grotius zelf was overigens een aanhanger van Arminius. De Arminianen wezen de doctrine van predestinatie af. James bevorderde de Arminiaanse leer zodanig, dat de strictere protestanten zich al gauw bedreigd voelden in Engeland. Velen onder hen emigreerden naar de Verenigde Staten waar zij de kolonie Virginia stichtten vanuit de eerste Britse nederzetting Jamestown.

Op filosofisch gebied was de Britse zeventiende eeuw een vruchtbare periode. Tegen de achtergrond van de verschrikkingen van de Engelse Burgeroorlog en het doden van de Koning Karel X schreef Thomas Hobbes het beroemde werk Leviathan. Ditboek ademde vooral een negatief beeld van de mens (de mens is slecht, de koning goed).

De beroemde filosoof en rechtstheoreticus John Locke, overigens net als Hugo de Groot een theoloog, was jonger dan Hobbes. Zijn eerste werk was duidelijk door Hobbes beinvloed een schilderde een negatief mensbeeld. In zijn later werk deed hij daarvan afstand en zijn Second Treatise on Government kenmerkte zich vooral door een grote nadruk op vrijheid. Locke maakte zijn ommekeer in het denken nadat hij noodgedwongen door de omstandigheden voor twee jaar naar Nederland was uitgeweken. Hij correspondeerde veel vanuit Amsterdam, onder andere met de Amsterdamse remonstrantse theoloog Philip van Limborch (die zelf ook werken van Arminius deed uitgeven).

Locke leverde in zijn werk een belangrijke bijdrage aan de latere theoretische fundering en verdere ontwikkeling van het Britse parlementaire systeem, en hij was tevens een voorstander van het aantreden van de Nederlandse Koning-Stadhouder Willem III als Brits monarch in 1688. De Engelsen wilden nog liever een protestantse vervelende Hollander op de troon dan een katholiek van eigen bodem. Deze zogeheten ‘Glorious Revolution’  -die het model leverde voor de moderne democratie – was in feite een Nederlandse ‘verovering’, die net zo’n beslissende invloed heeft gehad op Engeland als eeuwen daarvoor Willem de Veroveraar in 1066.

Op Amerikaanse bodem was er ook sprake van Nederlandse invloed. Veel Britse protestanten die het in het Engeland van James I, de Cromwelliaanse periode en onder de katholieke James II niet uithielden, weken eerst uit naar Nederland voordat zij de oversteek maakten, zoals de beroemde Pilgrim Fathers die een tijd in Leiden verbleven.

De Nederlandse aanwezigheid in Noord-Amerika was de Britten een zodanige doorn in het oog, dat de kolonies van Nieuw-Engeland zich voor het eerst verbonden tegen een gezamenlijke vijand. Zo ontstond rond 1650 voor het eerst een soort van samenwerking tussen de kolonisten in Brits Amerika in de vorm van een Congres van verschillende staten. De Nederlandse vestigingen werden in 1672 definitief veroverd door de Britten en Nieuw-Amsterdam werd definitief tot New York. De Nederlandse identiteit bleef echter nog lang daarna voortleven. Thans resteren enkel nog wat plaatsnamen, zoals Wall Street en de daaraan grenzende Nassau street, Battery Park, Coney Island (Konijn Eiland), Long Island (Lange Eiland), Staten Island (Staten Eiland), Flushing Meadows (Vlissingse weiden) enzovoorts. Ook de eerste Joodse immigranten in de latere Verenigde Staten vestigden zich in de Nieuw Amsterdam (New York) vanuit het Braziliaanse Recife dat weer in Portugese handen was gevallen. Het feit dat New York altijd al ‘anders’ en liberaler is geweest dan New England komt voort uit de Nederlandse periode. Overigens meer door de specifieke omstandigheden dan door bewuste politiek of Nederlandse vrijheidszin (zoals wel blijkt uit de brutaliteit van de slavernij in de Nederlandse kolonies aan de “wilde kust” van Guyana). Jammer wellicht dat de Nederlandse kolonisten in New York het niet hebben kunnen uithouden tot 1688, want dan waren zij samen met de Britten onder dezelfde Koning Willem III verenigd geweest.

De Amerikaanse ‘Founding Fathers’ van de 18e eeuw (Thomas Jefferson, James Madison) later hadden veel bewondering voor het werk van Locke. Locke had zelf overigens de eerste Constitutie van de staat Carolina geschreven in 1669 (*). De Virginia Bill of Rights was grotendeels geinspireerd op de Second Treatise, die door Locke in Amsterdam werd geschreven (en die hij overigens niet in Engeland durfde te publiceren). En de Amerikaanse Constitutie greep daar ook weer op terug. Daarnaast speelde de ‘Great Awakening’ van ongeveer 1730-1740 van het Amerikaanse protestantisme een grote rol in het ontwikkelen van het Amerikaanse zelfbewustzijn. Onder andere theologische opvattingen van Arminius en vooral zijn nadruk op de vrije wil hadden een grote invloed op met name de Amerikaanse methodisten (en wellicht ook op Locke zelf). Zo speelden oud Amsterdam en nieuw Amsterdam een bescheiden rol in de sociale en politieke opbouw, de ‘social fabric’ van het vroegmoderne Engeland en de huidige Verenigde Staten.

Zie ook:

Over de ‘Glorious Revolution’ http://www.bbc.co.uk/history/british/civil_war_revolution/glorious_revolution_01.shtml

Over Arminius en het Wesleyanisme http://wesley.nnu.edu/arminianism/the-works-of-james-arminius/

Over Adamus Exul, het ‘prototype van Paradise Lost’: http://www.archive.org/stream/adamusexulgroti00grotgoog#page/n6/mode/2up

Meer over (de achtergronden van) het werk van Hugo de Groot: http://oll.libertyfund.org/index.php?Itemid=290&id=732&option=com_content&task=view

Over Philip van Limborch: http://en.wikipedia.org/wiki/Philipp_van_Limborch

(*) Deze grondwet schreef Locke in 1669, nog in zijn ‘Hobbesiaanse’ periode. De godsdienstvrijheid werd hierin constitutioneel vastgelegd. De Grondwet werd overigens al  vanwege het liberale karakter in 1693 afgeschaft, waaruit maar weer eens blijkt dat het werk grote geesten niet altijd in hun eigen tijd worden gewaardeerd. Overigens vanuit onze tijd bezien frappant dat artikel 110 luidde: ‘Every freeman of Carolina shall have absolute power and authority over his negro slaves, of what opinion or religion soever. ‘

Over John Locke’s Constitution of Carolina van 1669 zie: http://avalon.law.yale.edu/17th_century/nc05.asp

 

 

 

De strijd tussen ideaal en realiteit

Deze septembermaand staat in het teken van onzekerheid over de economie. De ogen zijn met name gericht op de Griekse overheidsschulden, die – als we de berichten mogen geloven – als een dominosteen de gehele wereldeconomie dreigen te besmetten. De vergelijking met Griekse tragedies is de makkelijk en sla ik daarom maar eens over. Vergelijkingen zijn zowel voor economen als historici altijd een handig maar soms onbetrouwbaar middel om te zoeken naar een oplossing. De Griekse crisis valt eigenlijk nergens mee te vergelijken. Maar als de Griekse schuldencrisis ergens mee wordt vergeleken, is dat met de schuldencrisis van Argentinie van 2001 of de Mexicaanse crisis in de jaren ’80. In die gevallen zijn verschillende methoden gevonden die wellicht inzicht bieden in de huidige situatie.

Als we verdergaan in de tijd, valt een vergelijking tussen Griekenland en Latijns-Amerika zeker op. En er zijn vele constanten waar te nemen in de relatie van zowel Griekenland als Latijns-Amerika met West-Europa. Het moderne Griekenland is ontstaan in de vroege negentiende eeuw na een bloedige vrijheidsoorlog tegen het Osmaanse Rijk. De Griekse vrijheidsstrijd die in 1821 losbarstte sprak de gemoederen aan in heel Europa, en werd in West-Europa van die dagen gezien als een herleving van de Griekse grootheid uit de klassieke oudheid. Maar de werkelijkheid achter dit ideaalbeeld was minder fraai dan de Europese intellectuelen hadden gedacht, en de aanbidders van dit Griekse ideaal, de philhellenen met Lord Byron voorop, vonden de echte Grieken eigenlijk maar achterlijke barbaren. De pro-Europese Griekse elite, die vaak in West-Europa had gestudeerd zoals de eerste president Kapodistrias, worstelde al snel met de groeiende tegenstelling tussen ideaal en praktijk. Kapodistrias kwam al snel in conflict met Mavromichalis, de leider van de klephten, ofwel de woeste vrijheidsstrijders die het vuile werk opknapten in de stijd tegen de Turken en werd uiteindelijk door dezelfde Mavromichalis vermoord.  

Het Griekenland dat in de loop van de 19^e eeuw ontstond, had te kampen met een hoge schuldenlast en politieke instabiliteit. In feite werd Griekenland al sinds die dagen in hoge mate, en vaak ook op zeer opportunistische wijze, door de toenmalige grootmachten Engeland, Pruisen/Duitsland, Frankrijk en Rusland in leven gehouden als een soort bufferstaat tegen het Osmaanse Rijk. De politieke instituties en democratische ontwikkelingen bleven zwak. Griekenland bleef een gebied van conflict, intern en extern. Er volgden verschillende bankroeten, oorlogen en staatsgrepen. De 20^e eeuw was niet veel anders. Na de dictatuur van Metaxas in de jaren ’30 volgde de Tweede Wereldoorlog, daarna de Griekse Burgeroorlog, en pas na het einde van de dictatuur van de kolonels kon Griekenland eind jaren ’70 beginnen met de aansluiting bij West-Europa.

Latijns-Amerika ontworstelde zich in dezelfde periode als Griekenland van de Spaanse koloniale overheerser. Maar ook hier stuitten de idealen van Simon Bolivar en de zijnen op de politieke realiteit. Bolivar was net als de Griekse Kapodistrias sterk beïnvloed door de idealen van de Franse Revolutie, maar kon zijn ideaal van een verenigd Zuid Amerika niet realiseren. Hij overleefde uiteindelijk vele aanslagen, maar moest zijn ideaal prijsgeven. Net als Griekenland (en in zekere zin de gehele Balkan ten zuiden van de Donau) viel Latijns-Amerika al snel ten prooi aan oorlogen en dictaturen, waarbij gedurende lange tijd de politieke instituties zwak bleven. Zelfs het relatief stabiele Brazilie stond verschillende malen aan de rand van een burgeroorlog, die enkel niet uitbrak vanwege de slechte onderlinge communicatie. Ook in Latijns-Amerika pasten de toenmalige grootmachten een spel van verdeel en heers toe nu de Spanjaarden waren verdwenen. De meeste onafhankelijke landen werden al snel afhankelijk van Europees kapitaal. De Argentijnse spoorwegen werden door de Britten aangelegd, de Fransen controleerden de wapenhandel aan het Amerikaanse Zuiden tijdens de Amerikaanse Burgeroorlog en stichtten zelfs een marionettenkeizerrijk in Mexico, de Duitsers investeerden vooral in Venezuela. En de Amerikanen kwamen in toenemende mate aan tafel zitten met de Europeanen om na de Eerste Wereldoorlog snel de eerste rang in te nemen. Het oude ideaal van Zuidamerikaanse politieke eenheid van Bolivar bleef voortleven maar werd al snel overschaduwd door fel nationalisme van de onafhankelijke republieken, met als tragisch hoogtepunt de Paraguay- of Triple Alliantie-oorlog van 1864-1870 waarbij de bevolking van Paraguay in een brute oorlog tegen Argentinie en Brazilie werd gedecimeerd. Daarna volgden vele andere conflicten en dictaturen.

Een voordeel dat deze Latijnsamerikaanse landen hadden ten opzichte van Griekenland, was dat zij grond hadden en immigranten, die toch voor een zekere economische dynamiek zorgden. De Grieken hadden weer als voordeel dat zij tot aan het einde van de jaren ’50 een groot handelsnetwerk hadden in het oosten van de middellandse zee. Het einde van dit voor de Griekse economie essentiele netwerk kwam echter met de Suez-crisis van 1956. Hiermee kwam een einde aan duizenden jaren van griekse aanwezigheid in het Midden-Oosten. De Egyptische president Nasser gaf de Grieken enkele dagen om uit het land te vertrekken. In diezelfde jaren, in 1955, vonden in Istanbul de laatste pogroms plaats tegen de laatst overgebleven Grieken in dit gebied. Istanbul werd zo tot de monoculturele, zuiver Turkse stad (op Armenen en Koerden na) zoals wij deze kennen ondanks alle kosmopolitische aspiraties. Geen wonder dat de Grieken hun heil zochten in het verre en toch zo nabije Europa, waarmee zij ondanks alle verbondenheid toch altijd een tweeslachtige verhouding mee hebben gehouden. Net als Latijns-Amerika dat altijd heeft gehouden met Europa.

Sefardische woorden in het Papiamento

Naar aanleiding van enkele eerdere blogposts over de sefardische invloed op het Papiamento, bijvoorbeed deze http://peterbruns.unblog.fr/2010/10/31/een-ladino-moeder-houdt-van-haar-kind/  en vragen van lezers daarover, heeft Palamedes eens in zijn woordenboek Nederlands-Papiamento opgezocht welke woorden volgens het woordenboek van sefardische herkomst zijn. Hieronder een kleine greep uit de talloze woorden van sefardische oorsprong:

embuyá = aanzetten tot, opwekken

graciosura = aardigheidje

rizibel = belachelijk

tira pa raka = ergens achter proberen te komen

lontanansa = achtergrond (bijv. van schilderij)

trata spachadu = afpoeieren, onvriendelijk te woord staan

kashotá = afsluiten (opm. : franse cachot?)

djonki = afsnijden (van grote stukken)

koitá = angstig

manzer = bastaard

aichi = bazig

beyako = bedriegelijk

nochobi = verdriet(ig), bedroefd

ganchoso = begerig

patán = boerenpummel

 

Toch blijven bepaalde dingen onduidelijk, althans voor Palamedes. ”Sefardisch” verwijst naar de sefardische Joden op voornamelijk Curacao, maar het is geen taal. Zij spraken Ladino, Portugees, en gebruikten vast ook nog Hebreeuwse woorden (al dan niet via het Ladino of zelfstandig). Soms lijkt het wel alsof mijn woordenboek de niet-Hollandse en niet direct Spaans of Portugees klinkende woorden als ”sefardisch” aanmerkt. Worden daarmee niet onterecht Italiaanse of Franse oorsprongen ontkend? 

 Alleen de woorden ”manzer” en ”beyako” lijken Palamedes direct uit het Hebreeuws afkomstig, maar kennis van het Hebreeuws heeft Palamedes niet. Opmerkingen van ”native speakers” van zowel Papiamento als Hebreeuws of Ladino zijn daarom zeer welkom!

 

 

De romantiek van de wrede Noor vs. die van De Tounens

 

Afb:  Orélie-Antoine de Tounens (1825-1878), gekozen Koning van het Mapuche-volk

Naar aanleiding van de aanslagen door de Noorse terrorist in Oslo en het eilandje Utoya, wat volgens mij zoiets als ”Buiteneiland” (utan = buiten en oya = eiland) moet betekenen gingen mijn gedachten meteen naar andere eilanden, die in het Caribisch gebied. Hoe kom ik dan toch daar terecht? Als dagdroom uiteraard, dromend van de tropische zon en de zoveel vriendelijker bevolking.

En zo kwam ik in de boekenkast terecht bij mijn vergeelde boekje ”Secouons le Cocotier” (”Red de Palmboon”) van de de Franse schrijver Jean Raspail. Een bijna uit elkaar gevallen boek dat ik enkele jaren geleden op een Parijse rommelmarkt kocht, omdat ik daar een paar rake beschrijvingen vond over het Caribisch gebied. Vooral de vreemde situaties die de staatkundige verdeling van het eiland St. Maarten oplevert wordt goed beschreven.

Jean Raspail, een wereldreiziger met oog voor obscure landen en vreemdsoortige koninkrijkjes en volken, appeleerde natuurlijk aan mijn eigen gevoel van romantiek, zelfs al wist ik dat die vals was.

Of is romantiek altijd vals? In ieder geval wel in de vorm van de blonde Noor die zijn eigen ridderorden met insignes en medailles verzon en droomde van de kruistochten zoals hij die in de vorm van videogames had beleefd. Of in de vorm van Mohammed Bouyeri die droomde van een nieuw kalifaat op Nederlandse bodem.

Jean Raspail, aartsconservatief en journalist, schreef in de jaren ’70 al een boek over een boze toekomstdroom waarin Europa ten onder zou gaan aan massa-immigratie en islamisering, geheten ‘Le Camp des Saints’. Raspail is er destijds mee in rechts-extremistische hoek geplaatst. Mijns inziens onterecht. Een aartsconservatief en cultuurpessimist is namelijk niet per definitie een rechts-extremist.

Raspail is een conservatief romanticus. Een dromer en een avonturier. Maar met een scherp oog voor het absurde en vooral gezegend met een flinke dosis zelfrelativering. En dat is wat ontbreekt bij de wrede Noor en lieden als Bouyeri. 

Raspail is bijvoorbeeld ook actief als diplomaat voor het Koninkrijk Patagonie en Araucanie. Dit voormalige Koninkrijk werd in 1860 gesticht door een andere Franse avonturier, Orelie-Antoine de Tounens. Het Koninkrijk werd al binnen 20 jaar veroverd door de Chileense en Argentijnse troepen in de genocide-campagne tegen de indianen genaamd de ”Woestijnoorlog”. De Mapuche, het aldaar levende indianenvolk werd letterlijk afgeslacht. De Tounens trachtte nog het tij te keren, maar stierf al in 1878.

Nog altijd streven de thans levende Mapuche-indianen in samenwerking met de in Parijs levende afstammelingen van Koning Orelie-Antoine de Tounens, voor gelijke behandeling. Mapuche-indianen brengen nog altijd regelmatig een bezoek aan het graf van hun vroegere Koning die in het dorpje Tourtoirac in de Dordogne ligt begraven.

Kan een man als Raspail die als diplomaat voor de Mapuche-indianen optreedt een racist zijn? Ik vraag het mij af. Romantiek is wellicht alleen fraai als het gepaard gaat met relativeringsvermogen. Anders levert het krankzinnige ideologieen op die leiden tot oorlog of terroristen. Het probleem is niet romantiek zelf, maar in welke mate die het zelfbeeld vertroebelt. Achter het operette-staatje van Raspail en de zijnen gaat een goede zaak schuil, en Raspail zelf ziet daarin geen contadictie. Dat is wat een echte romanticus in de goede zin kenmerkt: Hij schept zijn eigen werkelijkheid maar inspireert anderen daarmee. Dat heb ik dan toch liever dan een idioot die zijn eigen copy-paste wijsheden met valse romantiek vermengt tot een dodelijke mix. En wat een slachtoffers koos hij uit, tieners op een zomerkamp. Is dat nu een romantische strijder? De Tounens draait zich in zijn graf om.

Voor meer informatie over het Koninkrijk Araucanie en Patagonie zie:

http://www.araucanie.com/araucania/index.html

St. Maarten: Flamboyante vrijheid (DEEL 1)

 

De afschaffing van de slavernij binnen het Koninkrijk der Nederlanden geschiedde zoals bekend  in 1863. Dat is in vergelijking met de overige Europese kolonisatoren rijkelijk laat. Na Engeland (1833), de Deense Antillen (Vestindien, 1846) en Frankrijk (1848), maar gelukkig nog net voor het einde van de Amerikaanse Burgeroorlog in 1865. In het westelijk halfrond zouden alleen Cuba (1888) en hekkensluiter Brazilie (1888) nog later komen.

Er is onder Nederlandse historici relatief veel aandacht geweest voor de afschaffing van de slavernij in Suriname en Curacao, echter zonder dat hierbij ook onderzoek is gedaan naar de beleving van de afschaffing door de voormalige slaven zelf. Gelukkig beginnen de witte plekken in de geschiedschrijving zich langzaam te vullen met informatie.

Een van de witte plekken is het lot van de slaven op het eiland St. Maarten. Het half Franse, half Nederlandse eiland verkeerde in een bijzondere positie als gevolg van de afschaffing van de slavernij aan de Franse zijde van het eiland op 27 mei 1848. Als gevolg hiervan braken onlusten uit aan de Nederlandse kant, die werden gesust door het in loondienst nemen van de voormalige slaven. Zij waren uiteindelijk toch (zoals meestal) ook als vrije burgers nog altijd economisch afhankelijk van de voormalige slaveneigenaren.

Andere oorzaken voor het feit dat de opstand snel de kop kon worden ingedrukt waren wellicht gelegen in de economie van St. Maarten zelf. Het eiland verkreeg zijn inkomsten voornamelijk door middel van smokkelhandel en pas secundair door middel van plantagehouderij. De meeste slaven waren op het eiland werkzaam in de zoutpannen bij Philipsburg. De zoutwinning was over het algemeen minder zwaar dan de suikerwinning. Een kleinere groep werkte op de in omvang beperkte suikerplantages of als huisslaaf. Deze omstandigheden kunnen ook redenen zijn geweest waarom de slaven niet in groteren getale in opstand zijn gekomen in 1848.

Ook speelde de ligging van St. Maarten temidden van de Franse en Britse eilanden wellicht een rol. St. Maarten had altijd al een open economie, in tegenstelling tot Suriname dat hermetisch van concurrerende machten was afgesloten. Er waren daarom altijd al meer mogelijkheden voor slaven om weg te vluchten van het eiland en elders een al dan niet veilig heenkomen te zoeken. Bovendien was vrije circulatie van personen en goederen al geregeld in het nog altijd vigerende artikel 6 van het Verdrag van Concordia tussen Nederland en Frankrijk van 1648 (*).

Recent stuitte ik op het boek ‘Dagen van gejuich en gejubel’ door Glenn Willemsen (2006). Daarin wordt eindelijk inzicht gegeven in de gebeurtenissen van na 27 mei 1848, de dag waarop de slavernij in Frans St. Maarten werd opgeheven. Hierin beschrijft auteur Willemsen dat de blanke meesters op het Nederlandse gedeelte de informatie over de afschaffing achterhielden om zo de oogst binnen te halen. De slaven waren echter al snel op de hoogte van de situatie aan de andere kant van het eiland, dat zij slechts in enkele minuten konden bereiken.

Het is sprekend voor de uitzonderlijke situatie van St. Maarten dat de Emancipatie niet wordt geplaatst in 1863 zoals op Curacao en Suriname, maar in juli 1848. De voormalige slaven op St. Maarten maakten als reactie op de gebeurtenissen in 1848 een combinatie van dans en lied genaamd ponum (spreek uit: ”panam”).

Onderzoekster Clara Reyes deed onderzoek naar ponum. De St. Maarteners zwaaiden met takken van de flamboyantboom, die in juli in volle bloei staat. In het lied komt naar voren dat de slaven al op de hoogte waren van de Emancipatie voordat de blanken het hun hadden verteld: ‘Ah be been hearum buh massa been a hidum’ (We hebben ervan gehoord maar de meester heeft het voor ons verborgen gehouden). Ponum was verdwenen op het eiland maar werd herontdekt door de St. Maartense Carolyn Jenkins en is nu helemaal terug op het eiland. Met de flamboyant in de hand wel te verstaan, geen ”broken chains”!

 

Tekst Ponum lied:

Oh Po’ slave

Oh slave

Oh po’ slave

Ah be go’nancipation

Ah be benna hear! em long time

Georgy benna hide’em

Oh Po’ slave

Oh Po’ slave

Oh Po’ slave

Oh Po’ slave

Ah be go’nancipation

Work vi! Work vi! Work vi!

Work vi! Work vi! Work vi!

(last two lines pronounced)

Wuk vie! Wuk vie! Wuk vie!

Wuk vie! Wuk vie! Wuk vie!

 

Bron: Dagen van gejuich en gejubel: 1 juli 1983: Viering en herdenking van de afschaffing van de slavernij in Nederland, Suriname en de Nederlandse Antillen, Den Haaag 2006.

Meer info zie: http://www.museumsintmaarten.org/index.php?option=com_content&view=article&id=100&Itemid=133

Nationaal archief:

//www.nieuwsbank.nl/inp/2003/07/01/Q029.htm

(*) That it shall be permitted to French persons at this present residing with the Dutch to joint French, if it so pleases them , and to take with them their movables, foodstuffs and money and other commodities, provided that they have settled their debts or given sufficient security, and the Dutch shall be able to do likewise on the same conditions; http://www.museumsintmaarten.org/index.php?option=com_content&view=article&id=92&Itemid=125

New York State: Southerners of the North (PART 2)

 

Above: poster announcing an Anti-Rent meeting in the town of Nassau (NY)

(continuation of PART 1: http://peterbruns.unblog.fr/2011/07/15/new-york-state-the-southern-state-in-the-north-part-1/)

Contact with the other British colonies intensified in the 18th century, yet not as much as is often supposed nowadays. The patroons maintained the manorial system, and used it to hold control over increasingly large estates along the River Hudson.

The land tenure system of upstate New York was a cause for much discontent among the new settlers to the area in the 18th century. Yet the patroons dug in their heels and even increased the perpetual rents. The conflict between the tenants and the patroons erupted in the so-called Anti-Rent War (also known as the Helderberg War). Though this was more of a revolt than an actual war, the conflict marked the area for many years, beginning with the death of patroon Stephen van Rensselaer III, the last ”benevolent” patroon of Rensselaersswyck in 1839.

By 1845 most of the leaders of the revolt had been tried and sentenced to prison. The state attorney, John van Buren personnally conducted their prosecution. From a 21st century perspective however, the strengthened position of the landowners turned out to be a Pyrrhic victory. Regardless of the apparent victory of the land owners – and by the time the conflicts that would lead to the Civil War increased – it became clear that the manorial system was coming to an end. A strong Antirenter-party held sway over local politics from 1845 to 1851 and, backed by popular support, ended the patroonships with relative ease.

In many ways, the Antirenter-party was the local counterpart of a the virulent Free Soil-movement which advocated free property right all across the United States in the last two decades before the Civil War, a movement which was to play an important role in the exacerbation of the conflict between North and South on the eve of massive westward expansion in pre-Civil War days. Not surprisingly, the Free Soil movement meet fierce opposition in the South where white elites tried to prevent free blacks from acquiring private property; yet it is a lesser known fact that the state of New York offered similar land tenure structures for such a conflict to arise.

The Anti-Rent War has not been studied in the light of the American Civil War, at least not as far as I know (and dear reader, if so: please let me know). Yet the clash between aristocratic land tenure systems and a more liberal approach was also the core of the conflict between North and South at the time. In many ways, the Anti-Rent War can be considered as a pre-conflict to the American Civil War, especially now in a time when historians agree to an ever greater extent that the Civil War wasn’t merely about slavery. It was also a conflict between different economic models, one aristocratic-feudal (South), and one based on small land owners and a fast developing industry (North).

The mid-19th century saw many of such conflicting models. The Austro/Prussian-Danish wars of the time and the Italian reunification (Risorgimento) were also conflicts over differences in economic models. As much as the Prussians were keen to construct the Kiel-canal from the North Sea to the Baltic to unite their provinces commercially, the Northern States needed to end rivalry with the South before further expanding into the West. In the same manner, the Erie Canal that was opened in 1825 brough about important changes in the New York hinterland. 

As much as we today may appreciate the abolition movement in the United States, slavery itself was not the only cause of the Civil War. The Anti-Rent war is, if many other things as well, at least one indication that it was not the north-south geography that mattered. To the states of the North it was about freedom of property, which was in its turn necessary for the industrial development of the United States in the late 19th century. That is at least what the Anti-Rent conflict teaches us.

For an informative video about the Anti-Rent War see:

 

New York state: Southerners of the North (part 1)

 

Above: Philipse Manor Hall, Yonkers (NY) 

Colonial and early-Independence New York State has sometimes been described as a quite peculiar state where large landowners behaved almost as if they were in Virginia or South Carolina. This State has even been called the most Southern state of the North. To a large extent this is a result of the peculiar colonial history of the state of New York, more specifically the manorial land tenure system that was created by Dutch settlers in the 17th century. The so-called patroonships, created in the 17^th century, survived well into the 19^th century until about 1845.  In big Dutch estates in the Hudson River Valley Dutch settlers in the 17^th century established these specific type of estates designed by the Dutch West Indies Company. The patroonships formed a coherent land title system which resulted from a mixture of Roman-Dutch company law and feudal law adapted to the specific conditions of the Dutch colony of
New Netherland. The system was created by the Dutch West Indies Company in 1639 and lasted until its abrogation in 1845. Thus patroonships existed for more than two centuries in a region central to the colonial era up to the early days of the
United States. The fact that the system  survived two transfers of power, from the Dutch to the British (1667) and from British to the
U.S. (1776-1781) indicates the robust nature of this land title system.   Why is it important to focus on an archaic land-tenure system? Quite some essays have been published about the patroonships by American authors. Also, several Dutch scholars have studied it from a Dutch-colonial perspective. Yet, in spite of this excellent work to my knowledge the patroonships have not been placed in their American context, and by that I mean the
Americas, North and South and its Atlantic context. Below I will attempt to describe how the patroonships developed over time. Orginally the patroonships were grants by the Dutch West India Company on whose behalf the colony of New Netherlands was formally founded. Through the Charter of Freedoms and Exemptions of 1629, the Dutch West India Company (DWIC) granted land to some of its members. The DWIC itself was a company in the almost modern sense of the word and it had members comparable to present-day shareholders. The purpose of the patroonships was to encourage immigration to the newly founded colony of
New Netherland in a time when the still dominant native population still posed a real threat to the colony’s existence. In the mid 17^th century
New Netherland consisted of only around 5,000 colonists. The continuous lack of immigrants was a major threat to all colonies on the eastern shores of the American continent. 

The word ‘’patroon’’ means owner of a company or business in 17^th century Dutch. It also designates an overseer or a head of an organisation in general. The patroonships are often considered as remnants of European feudalism. Colonists owed perpetual fealty to the patroon and were obliged to pay perpetual rent. These elements can certainly be considered as feudal, and many services in kind as traditionally linked with European feudalism were not implemented in the colony. Patroons had powerful rights and privileges similar to a lord in feudal times. He could create civil and criminal courts and appoint officials. As briefly mentioned above, a major concern of the Dutch West Indies Company was the survival of its colony. In order to stimulate immigration to the colony the patroons were commissioned to establish a settlement of at least 50 families within four years.  As tenants, the first settlers were relieved of the duty to pay taxes for ten years, but were required to pay the patroon money, goods and services in kind. Over time, the patroonships evolved into true manorial estates with complete communities with churches, schools and many other amenities. The patroons could make their own rules and run their own manorial courts. There is however little evidence that such courts functioned. From Dutch to British colony Governor Thomas Dongan, the governor of British New York from 1684-1688, did not break with the Dutch colonial practice of granting large pieces of land indicates how firmly rooted the patroonship system must have been by the 1680′s. It was in under his governance in 1685 that the patroonship of Van Rensselaer was granted. It became an English manor of about 850,000 acres. Not all patroons belonged to the Dutch establishment of the former Dutch colony. Patroonships had by that time already become almost aristocratic. Important families such as the Livingstones and the Philipse family ruled their manors in an almost feudal fashion.  ( continued in PART 2: http://peterbruns.unblog.fr/2011/07/18/new-york-state-southerners-of-the-north-part-2/)

Some of the sources I used: www.hudsonvalley.org  The History of American Law

e.a.

Why the Dutch Caribbean remained Dutch

Why did the Dutch Caribbean not gain independence in the  late 18th or early 19th century like the new nations of Latin America or the U.S.? This seems at first glance a strange question, but viewed in the broader context of the American continent (i.e. North and South considered as one area) this question is not as exotic.

The late 18th and early 19th century, roughly from 1770 to 1830, was marked by great revolutions and counter-revolutions. Both in Europe and in the Americas. The United States had gained independence in 1781. Only a few years afterwards a great social upheaval in the form of the French Revolution broke out in Europe (1789). Inspired by these events Haitian slaves saw the chance to liberate their island and in 1791, after the first abolition of slavery in France in 1790, started their own revolution on the island of Hispaniola led by Toussaint Louverture. Obviously the Haitian revolution mirrored the events in Europa. These revolutionaries, sometimes referred to as the ”Black Jacobins” had great ideals, even global aspirations. On other Caribbean islands so soon riots broke out, inspired by the Haitian example. Slave revolts became an ever increasing problem for the planters in the 18th-century Caribbean. Jamaica had its slave wars already in the mid 18th century. The Dutch-Antillian island of Curacao witnessed its own slave revolt as early as in 1795 in the midst of the Haitian revolution (there had been troubles before already on the island). The 1795 rebellion was bloodily suppressed by the Dutch colonial government. The leaders of the insurgents Tula, Karpata, Wacao and Mercier and others were executed after a summary trial. Despite the numerous slave revolts in the Caribbean, a real independence movement never gained ground.

 Many scholars have tried to explain this paradox. The failure of the independence movement in the Caribbean, in contrast to those of the United States and the Bolivarian revolution, has – as most things-  multiple causes. The first cause was the fact that in most Caribbean islands, the slave population and the freed slaves formed the majority of the population. That was the case of Haiti, as well as Curacao. And the slaves and freedmen had interests completely opposed to those of the white elite. Another quite obvious reason would be that the Dutch suppressed the revolt swiftly as to never let it happen again; the momentum had been lost after 1795. 

Another reason that the independence movement on the island came to nothing, was paradoxically caused by the terrible aftermath of the mentioned Haitian revolution. The Haitian revolution did not, to say the least, live up to its promises. It had led to disastrous consequences – due to internal failures such as the devastating land tenure system and the fact that the Haitian government defaulted in its paying off of the huge debt burden towards the French state for the expropriation of the former French plantation owners. Not surprisingly the Haitian economy collapsed, exacerbated by continuous wars and riots as well as the departure of the wealthy elite of French planters. Thus Haiti offered no attractive prospect for the elites in other Caribbean islands. Almost all economic ties between Haiti and Curacao were severed within a decade, causing the trading elites of the island to focus even more on the South American mainland (modern day Venezuela and Colombia) than before.

The slave revolt of Tula in Curacao however, started already as early as in 1795, several years before the Haitian independence. Although today the slave rebellions are often depicted by slaves holding broken chains in air cast, Curacao reality was far more complicated than these images suggest. Slavery was endemic to Curacao’s colonial society yet never as important to become the single pillar of its economy such as for example in Suriname – and accordingly, slavery on Curacao was little less cruel. Nor is the image of Tula  correct. Far from the image of a poor slave breaking his chains he was a smart, educated man, in a way comparable to Toussaint Louverture. Like Louverture, Tula was well acquainted with the ideals of freedom and equality of the French Revolution. The fact that Tula’s revolt was finally suppressed by the Dutch government is ofter portrayed as evidence of supposed cruelty by Dutch Colonial goverment. In any event it is a sign that the political and administrative elite had little interest in the abolition of slavery.

The Dutch colonial government in the Hague left the local administration in the Caribbean to the local trading and administative elite, which consisted to a large extent of Sephardic Jews and white settlers native to the island. Although of course colonial administrators were appointed from overseas. Many of which has liberal views, yet they did not always settle on the islands, and if they did, over time they too tended to identify with the local elites with a true ’Caribbean’ identity. Also, the somewhat lax attitude of the Netherlands as a colonial power – at least in the Caribbean – is, again paradoxically another reason why Curacao did not become independent: local elites simply didn’t see the benefits of independence. How different is the picture if we turn to the South-American continent. While Napoleon waged war in Spain, the criollo-elite (in this context referring to the people of European descent who were born on the South American continent) saw their chance to declare independence. Most South American countries had become independent around 1830 after bloody conflicts with Spain. The elite in Curacao however had no interest in revolution.

This also explains why a great freedom fighter of South American independence, Pedro Luis Brion, fought for the ideals of Bolivar, but did not undertake any action to liberate his own island Curacao from Dutch rule (on Brion, see my earlier article, unfortunately only in Dutch:  http://peterbruns.unblog.fr/2010/04/07/twee-revolutionaire-antillianen/ ). It also explains why Bolivar – temporarily escaping problems in Venezuela- even remained on the island of Curacao for several months without any opposition by the colonial government of the island. In brief, the Dutch-colonial elites and the South American elites were excellent neighbours.This also may give an explanation as to why the another great warrior from Curacao, Manuel Carlos Piar, was to be sacrificed in Angostura (Venezuela) in 1817. Piar ideals stretched beyond that of Brion and Bolivar: he wanted equal rights for the colored people of the South American continent. After his execution Bolivar wrote that he had wasted his own blood (”he demarrado mi sangre”); apparently Bolivar saw no other choice but to sacrifice Piar: Piar was a threat to the social-economic status quo the criollo elite wanted to maintain after independence.

Of course the reasons why Curacao stayed in Dutch hands for so long are manifold. The fact that it is a relatively small island also played a major role, as well as the fact that the island’s economy relied on trade rather than agriculture. Pedro Luis Brion for example was such a successful trader, not a large plantation owner. There were no latifundia in the Dutch Antilles because of their small scale.

Fast forward to today, it is not sure what future lies ahead for the islands of the Dutch Caribbean. In any event, it may be helpful if Dutch policy makers ocasionally use the world map to see that the Dutch Caribbean is located in the Caribbean, which in its turn is located without a doubt in the Americas, and not in Europe. Standards and practices from the Netherlands may not be as effective in the Caribbean as on the other side of the ocean. That has nothing to do with the islands’ supposed backwardness, and everthing with a difference in history. And history shows the motherland never really interfered in these islands until very recently. Perhaps that awareness in itself provides a very simple insight, and a part of the solution for times ahead.

Waarom de Antillen zo lang Nederlands bleven

 

Afbeelding:  de Slag van Carabobo, Venezuela (1821)

Waarom werden de voormalige Nederlandse Antillen en met name Curacao niet eerder onafhankelijk, bijvoorbeeld al in de 19e eeuw? Dit lijkt op het eerste gezicht een vreemde vraag, maar bezien in de context van het Amerikaanse continent (dus Noord en Zuid tezamen) is deze vraag niet zo exotisch.

De laat-18e en vroeg 19e eeuw werd gekenmerkt door grote revoluties. Niet allleen in Europa maar ook in het Amerikaanse werelddeel. De Verenigde Staten hadden hun onafhankelijkheid net in 1781 gewonnen toen enkele jaren daarna in Europa de echte grote sociale omwenteling in de vorm van de Franse Revolutie losbrak (1789). Nadat zij hiervan hadden vernomen zagen Haitiaanse slaven in 1799 de kans schoon om hun eiland te bevrijden onder leiding van de creool Toussaint Louverture. Deze ”Zwarte Jacobijnen” hadden grote idealen, met zelfs mondiale aspiraties. Ook op andere Caribische eilanden braken daarom al snel onlusten uit, geinspireerd door Haiti.

Slavenopstanden werden in de 18e eeuw een toenemend probleem voor de plantagehouders in het gehele Caribisch gebied. Op Curacao kwamen de slaven al eerder in opstand onder leiding van Tula (1795). Deze opstand werd bloedig onderdrukt. De opstandelingen Tula, Karpata en anderen werden geexecuteerd.

De vele slavenopstanden ten spijt kwam het in het Caribisch gebied niet tot een echte onafhankelijkheidsbeweging. Het falen van de onafhankelijkheidsbeweging in het Caribisch gebied, in contrast met die van de Verenigde Staten en de Bolivariaanse revolutie, heeft meerdere oorzaken. De eerste oorzaak was het feit dat in de meeste Caribische eilanden de slavenbevolking en de vrijgelaten slaven de meerderheid van de bevolking vormden. Dat was in het geval van Haiti, maar ook in Curacao zo. En de slaven en vrijgelatenen hadden belangen die tegenovergesteld waren aan die van de blanke elite.

Een andere reden dat de onafhankelijkheidsbeweging op de eilanden op niets uitliep was juist een directe oorzaak van de zoeven aangestipte Haitiaanse revolutie. Die had tot desastreuze gevolgen geleid, en de Haitiaanse regering die in 1802 ontstond moest grote sommen geld betalen aan de Franse staat voor de onteigening van de voormalige Franse plantagehouders. Vervolgens was de Haitiaanse economie volledig ingestort door onlusten en het vertrek van de rijke planterselite. Dit bood geen aantrekkelijk vooruitzicht voor de elites in de andere Caribische eilanden.

De slavenopstand van Tula in Curacao (1795) vond evenwel enkele jaren voorafgaande aan de Haitiaanse onafhankelijkheid plaats. Hoewel tegenwoordig de slavenopstanden vaak worden afgebeeld door middel van slaven die met ontbloot lijf de verbroken ketenen in de lucht werpen, was de realitiet op Curacao veel gecompliceerder dan vaak wordt vermoed. De slavernij was op Curacao niet zover ontwikkeld tot een economisch systeem als bijvoorbeeld in Suriname (en op Curacao ook iets minder wreed). Tula was overigens een ontwikkeld man, evenals Toussaint Louverture en hij kende de idealen van vrijheid en gelijkheid van de Franse revolutie.

Het feit dat de opstand van Tula toch werd bedwongen door het Nederlandse gouvernement komt voorts omdat de politiek-bestuurlijke elite op Curacao weinig belang had bij het einde van de slavernij. Zij hadden bovendien de touwtjes stevig in handen terwijl de Nederlandse overheid in Den Haag zich weinig bemoeide met het bestuur in de Caribische eilanden. Tegelijkertijd verklaart die wat lakse houding van Nederland als kolonisator – voor wat het Caribisch gebied betreft - ook deels waarom Curacao niet rond pakweg 1830 onafhankelijk werd.

Terwijl Napoleon oorlog voerde in Spanje, zag de elite van het Zuidamerikaanse continent kans om zichzelf in die jaren onafhankelijk te verklaren. De meeste Zuidamerikaanse landen waren rond 1830 onafhankelijk geworden na een bloederig conflict met Spanje. De elite op Curacao had echter geen belang bij een revolutie, omdat zij alle belangrijke posten al bekleedde zonder al teveel bemoeienis vanuit Den Haag. Dit verklaart ook waarom een groot vrijheidsstrijder van de Zuidamerikaanse onafhankelijkheid, Pedro Luis Brion, ondanks zijn Curacaose afkomst wel streed voor het ideaal van Bolivar, maar zich niet bekommerde om zijn eigen eiland.

Ook verklaart de comfortabele positie van de Curacaose blanke elite waarom de tweede grote strijder uit Curacao, Carlos Manuel Piar, het met de dood moest bekopen in Angostura (Venezuela) in 1817. Piars idealen strekten verder dan die van Brion en Bolivar: hij wilde gelijke rechten voor de gekleurde bevolking van het Zuidamerikaanse continent. Na zijn terechtstelling schreef Bolivar dat hij zijn eigen bloed had verspild (‘he demarrado mi sangre”), maar kennelijk was er in de ogen van Bolivar geen andere mogelijkheid dan om Piar terecht te stellen: hij vormde met zijn idealen een gevaar voor de criollo-elite.

Er zijn natuurlijk nog talloze andere redenen te noemen waarom Curacao zo lang Nederlands bleef. De kleinschaligheid speelde natuurlijk ook een grote rol, alsmede het feit dat het eiland het vooral moest hebben van handel in plaats van landbouw. Pedro Luis Brion was bijvoorbeeld een succesvol handelaar, geen groot-plantagehouder. Er waren vanwege de kleinschaligheid ook geen latifundia (grootschalige landbouwbedrijven) op de eilanden om een echte elite van grootgrondbezitters te kweken. Ook speelde een rol dat de eilanden in belang waren afgenomen voor het moederland.

In ieder geval is het eerder bijzonder dan normaal te noemen dat Curacao en de andere Caribische eilanden niet onafhankelijk werden. Sommige redenen heb ik getracht hier aan te geven. Uitgangssituatie moet echter zijn en blijven dat de voormalige Nederlandse Antillen in de eerste plaats binnen het Amerikaanse continent zijn gelegen, en niet in Europa en dat normen uit Nederland nu eenmaal niet zo gemakkelijk zijn over te brengen naar de overzijde van de oceaan. Wellicht biedt dat op zich zeer simpele inzicht ook oplossingen voor onze tijden.

Ironie van het lot is overigens dat zowel Brion als Tula grote standbeelden en verering hebben verkregen op Curacao. Zo reflecteert de herdenking van de Curacaose helden uit het verleden de ambivalentie die de meeste Caribische samenlevingen kenmerkt.