De vergeten inheemse slavenhandel in de 19e eeuw op Aruba

 

 Wayuu-strijders, La Guajira (Colombia)

HET JAAR  2014 is bijzonder omdat dit jaar gevierd wordt dat 200 jaar geleden (te weten op 15 juni 1814) door het Koninkrijk de transatlantische slavenhandel werd afgeschaft. Nu zijn daar al enige kanttekeningen bij gemaakt die dit ogenschijnlijk positieve historische feit minder als zodanig laten klinken. Zo hebben verschillende historici erop gewezen dat de slavernij als instituut zelf tot 1863 in het Koninkrijk der Nederlanden bleef voortbestaan. Zelfs daarna bleven de voormalige slaven tot 1873 verplicht in dienst bij hun voormalige eigenaren. 

Dan is er ook door verschillende historici recentelijk – en terecht – op gewezen dat na 1814 de slavenhandel binnen het Caribisch gebied bleef bestaan. De slavenhandel binnen het Caribisch gebied ging vooral in de beginjaren van het transatlantisch verbod gewoon door. Daarbij werd de transatlantische slavenhandel op beperkte schaal door schavuiten illegaal voortgezet maar vervolging ontduikt door slimme constructies zoals het aanmerken van slavenleveringen als afkomstig uit het Caribisch gebied zelf in plaats vanuit Afrika. Wie kon immers echt controleren of een schip uit Afrika kwam?  Vaak werden scheepspapieren bovendien vervalst of werd onder een andere vlag gevaren. De mens is creatief als het om geld verdienen gaat. Bovendien was smokkelhandel een specialiteit van de Hollanders in de West sinds de vroege 18e eeuw. 

Maar zeker niet alleen de Hollanders waren erbij betrokken. De zogeheten inter-amerikaanse slavenhandel bleef niet alleen in het Caribisch gebied zelf doorgaan maar ook in de wijdere omstreken. In het Zuiden van de Verenigde Staten was grootschalige slavenhandel in de vroege 19e eeuw nauwelijks nog noodzakelijk vanwege de grote natuurlijke aanwas van de slavenbevolking maar ook daar vond nog altijd op beperkte schaal handel in slaven plaats; vooral slaven met een ”toegevoegde waarde” waren gewild. In het Keizerlijke Brazilië ontstond in de eerste helft van de negentiende eeuw eveneens een levendige slavenhandel van de ‘zwarte’ noordelijke provincies van het immense land naar de koffieplantages in rond Sao Paulo en andere zuidelijker streken van het imperium. De Luso-Braziliaanse (blanke en gekleurde) bandeirantes waren specialist in de weinig fijnzinnige logistiek van de slavenhandel. Als geheel bloeide de inter-amerikaanse slavenhandel zowel binnen landen als tussen landen als nooit tevoren. Vooral in Cuba en Brazilië. De prijzen van slaven waren hoger dan ooit omdat het ging om een (in de Engelse betekenis) ‘rare commodity‘ er werd daarom navenant aan verdiend. Daar kwam pas aan het einde van de 19e eeuw met veel horten en stoten een einde aan.

Toch was er een opmerkelijke stijging in het aantal zogeheten ”rode slaven” op de relatieve buitenpost en thans ”one happy island” Aruba. Deze amerindiaanse slaven waren vaak kinderen. De oorzaak lag deels in de geopolitieke situatie van het Zuidamerikaanse continent en deels in de bevolkingsopbouw van Aruba. De eerste oorzaak was daarin dat er in de 19e eeeuw een groeiend aanbod was ontstaan aan ontheemde, verslagen en krijgsgevangen inheemse mensen als gevolg van oorlogen. Even wat context. Het noordelijkse punt van Zuid-Amerika bekend als La Guajira was nimmer echt onder Spaanse controle gebracht in de 16e eeuw en de onafhankelijk geworden republieken Colombia en Venezuela wilden na 1830 eindelijk dit gebied onderwerpen, wat in die dagen eufemistisch ”pacificeren” werd genoemd. 

  Indiaanse rotstekeningen, Aruba

In deze zogenaamde pacificatie-oorlogen tussen deze kersverse landen met Europese bestuursvormen tegen de inheemse stammen werden veel inheemse mensen als krijgsgevangenen in kampen gezet. Er zijn echter nauwelijks getuigenverslagen van en onbekend is hoeveel mensen werden vermoord. De Guajiros werden soms opmerkelijk genoeg door hun eigen land- en stamgenoten en ook door Arubaanse (evneens) inheemse smokkelaars naar Aruba meegevoerd. Er bestond overigens al nauwe verwantschap tussen de Arubaanse inheemse bevolking en de bevolking van La Guajira en er waren altijd al contacten over en weer geweest. Zo ontstond tussen het vasteland en Aruba in de 19e eeuw een nieuwe vorm van gedwongen immigratie die niet anders gezien kan worden dan als slavenhandel aan gezien de ”wilde Indianen” steevast als (kind)slaaf dienden te werken voor de inheems-Arubaanse bevolking die in de ogen van die tijd al wel beschaafd waren en boven deze ‘wilden” stonden. Vooral in de jaren 1820-1830 kwamen door deze rooftochten veel van deze ”wilde roden” veel voor op Aruba. Sommigen doolden rond zonder meester. Aan deze praktijk kwam door de afschaffing van de slavernij als instituut in 1863 een einde. 

De inheemse ”Guajiros” onder welke de Wayuu het meest prominent werden uiteidelijk in talloze oorlogen met de Zuidamerikaande overheden steeds verder naar het noorden – dus in de richting van Aruba – gedreven. Pas in 1893 werd deze noordelijke Guajira-’frontier’ gesloten; drie jaar nadat de Verenigde Staten eenzijdig de eigen frontier gesloten had verklaard. In de 19e eeuw bevonden zich kennelijk nog veel van deze ‘wilde Indianen’ rondzwervend op Aruba.

Het einde van de slavernij door Nederland in 1863 had een significant positieve invloed op de rechtspositie van de groep ”wilde Indianen” die nu gewoon als vrije burgers in de Arubaanse samenleving verder konden leven. De relaties tussen de Arubanen en de inwoners van La Guajira is gelukkig flink verbeterd en zelfs hartelijk te noemen anno 2014. Premier Eman ontving een Wayuu-afvaardiging in 2012 op hartelijke wijze en wees daarbij op de verwantschap tussen de Guajiros en de Arubanen. Bij het bezoek werd zelfs een Wayuu-kano cadeau gedaan aan Premier Eman. Deze kano staat nu op het plein voor het Archeologisch Museum van Aruba als symbool van de lotsverbondenheid tussen de twee volkeren in goede en slechte tijden. 

Peter Bruns, [e-mail]