De eeuwige edele wilde (slot)

Het probleem dat ik echter toch heb met V.S. Naipaul – als ik zo onbescheiden mag zijn om een Nobelprijswinnaar te bekritiseren- is dat hij in zijn terechte kritische houding ten opzichte van zijn eigen regio toch te negatief is als basishouding, en soms lijkt hij teveel de houding van een buitenstaander in te nemen. Het is maar de vraag of zijn kritische blik was geaccepteerd in brede kringen als hij zelf niet van (Hindoestaans-) Caribische afkomst was geweest. De houding van Naipaul doet mij enigszins denken aan de hoofdpersoon in Il Gattopardo, dat zich op Sicilie afspeelt, en zich slechts druk maakt om de status quo. Naipaul heeft overigens ook binnen de Caribische literaire wereld kritiek gekregen over zijn in veler ogen te negatieve beoordeling van de Caribischee wereld(en). Het andere uiterste van het spectrum: de zwarte als een gespierde held die zijn ketens verbreekt, is zoals ik hiervoor het getracht nader te verklaren is ook niet bevredigend omdat dan in feit de Edele Wilde weer wordt binnengehaald en een soort indirect racisme weer ontstaat. Het is hetzelfde vreemde gevoel dat ik kreeg met (blanke) mensen die grote fans waren van toenmalig presidentskandidaat Obama omdat ze blij waren dat er nu eindelijk eens een ‘zwarte president’ zou komen. Mijn ongemak daarbij komt vooral voort uit het feit dat Obama ook half blank is, maar dus toch als volledig ‘zwart’ wordt gezien. Naar mijn mening veelzeggend over het nog tot in onze tijd levende sluimerend racisme. Om de valkuilen van de Edele Wilde en het defaitisme van Naipaul te vermijden is een huidige tendens in de geschiedschrijving over de slavernij is om deze in te bedden in een wijdere context, zoals ontwikkelingen in Afrika. Echter, de Afrikaanse stamhoofden van West-Afrika waren juist vaak degenen die slaven leverden aan de Europese handelaars, en daar rijk mee werden. De Afrikaanse geschiedenis biedt daarom geen antwoord op deze vragen. Marcus Garvey met zijn ‘back to Afrika’-theorie heeft velen geinspireerd, van Malcolm X tot Martin Luther King en de Ras Tafaribeweging en daarmee ook Bob Marley, en de bewondering voor Garvey is uiteraard terecht. De echte confrontatie met Afrika is echter vooral pijnlijk voor Antillianen, althans voor zover daarmee zij met het echte Afrika worden geconfronteerd. Naipaul beschrijft dit proces van confrontatie en ontgoocheling meesterlijk in ‘Een weg in de wereld’.  Dat de connectie tussen Afrika en de Caribische wereld al in de 18^e eeuw feitelijk was verbroken blijkt uit het relaas van Paul Erdmann Isert, de Duits-Deense reiziger en zakenman die al aan het einde van de 18^e eeuw, dus nog voordat Von Humboldt zijn reizen begon, het Caribisch gebied bezocht. Deze man was uitzonderlijk  modern voor zijn tijd en ook veel scherper in zijn kritiek ten aanzien van de slavernij dan bijvoorbeeld Von Humboldt enkele decennia later. Von Humboldt sprak zijn hoop uit dat de slavernij geleidelijk plaats zou maken voor een humaner economisch systeem. Erdmann Isert vond de slavernij zo abject dat hij actief een nieuw model trachtte te vinden voor het plantagesysteem waarbij geen slaven behoefden te worden gebruikt maar vrije arbeiders. Erdmann Isert beschreef als Deen de niet alleen de uitwassen van de slavernij op St. Croix, destijds onderdeel van het Deense Caribisch gebied, maar hij bezocht ook Afrika. Daar aangekomen stichtte hij een plantage onder patronaat van de Ashanti-vorst. Zijn plan –dat als het eerste ontwikkelingsproject ter wereld kan worden beschouwd-  mislukte jammerlijk, net als het project van zijn landgenote Karen Blixen, eeuwen later en in een ander deel van Afrika. De intentie van Erdmann Isert was echter zuiver en het is dan ook vreemd dat deze bijzondere man geen grotere plaats heeft gekregen in de geschiedenis. Met de Spaanse Bartholome de las Casas is hij een schaars voorbeeld van Europeanen die – lang voordat er zoiets als ethische politiek zou ontstaan in de 19e eeuw – iets goeds trachtten te verrichten in de gebieden die door de Europese ‘beschaving’ zouden worden aangeraakt.