Een curieuze discussie die thans gaande is in de Nederlandse politiek is die omtrent de vraag of de Islam een religie is of een politieke ideologie. Alsof er een onontkoombare dwingende conclusie kan worden getrokken uit dit debat door buitenstaanders. Het is als debatteren over de kleur groen: is dit een kleur of niet? Sommigen zullen zeggen dat groen een kleur is, anderen zullen dat ontkennen. Maakt de mengeling van geel en blauw nu groen tot een zelfstandige kleur, of niet? Daarover kunnen politici misschien nog heel wat discussieren. Naar algemene ervaringsregels levert een mengsel van blauw en geel volgens de VVD groen op en dus als zichtbaar waarneembare kleur mag je dit een ”kleur” noemen. De PVV ontkent dit en zegt dat groen een mengsel is en niet zelfstandig als kleur mag worden beschouwd, evenals oranje en die andere bastaard, paars. Niet vreemd wellicht dat de PVV zo’n moeite heeft met Oranje, het Paarse kabinet en de Groene weiden van het Islamitische paradijs?
Natuurlijk is de vergelijking flauw, maar de discussie over de status van de Islam is dit ook. Het echte probleem is namelijk helemaal niet wat de status is van de Islam, maar de problematische inbedding van de Islam binnen de Nederlandse cultuur, en dat de Islam vreemd is aan de Nederlandse cultuur. In zekere zin is de Islam niet alleen een religie, maar ook een sociaal stelsel en in veel gevallen eveneens een politieke ideologie. Dit hangt echter af van de context.
Andere religies zoals het Christendom en het Joodse geloof zijn eveneens een politieke ideologie of zijn dat geweest. Vraag maar eens aan een Latijns-Amerikaanse indiaan of de katholieke godsdienst een politieke ideologie is of niet. Het Christendom is overigens in eerder eeuwen binnen Europa zelf ook als politieke ideologie gebruikt om de verschillende Europese volkeren ten tijde van de volksverhuizingen en in de eeuwen daarna bijeen te houden. De Islam vervulde eenzelfde functie aan de andere zijde van de Middellandse zee.
Ook het Boeddhisme, dat hier te lande in tegenstelling tot de Islam niet als een bedreiging wordt beschouwd, heeft diezelfde functie gehad in vroeger eeuwen in bijvoorbeeld China en Japan.
Alle godsdiensten zijn in principe naast een aanbidding van een godheid en een daaromheen onstane cultus ook een politieke ideologie, althans hebben zij dit potentieel. En voorst hebben veel politieke ideologieen zoals het communisme maar ook het neoliberale kapitalisme vaak religieuze trekken.
Het kenmerkende voor het Westen sinds de Renaissance en vooral sinds de 18e eeuw, is dat de positie van de religie steeds meer terrein heeft verloren aan andere methoden om de werkelijkheid trachten te begrijpen zoals empirisch onderzoek, objectieve waarneming en rationaliteit. Daarnaast kreeg het individu een centrale plaats, hetgeen samenviel met een grotere aandacht voor de vrijheden van het individu ten opzichte van de staat. Het individu kreeg rechten toebedeeld, en die werden als inherent aan het mens-zijn beschouwd. Zo onstond het liberalisme dat de vrijheid van geweten vooropstelde, ver boven de godsdienstvrijheid. In die liberale traditie, die in een andere vorm ook door het later opkomende socialisme is teruggekomen, zijn de meeste Nederlanders bewust of onbewust grootgebracht. Of we nu conservatief zijn of links-progressief, hippie, provo, corpsbal, skinhead of emo, we zijn allemaal kinderen van het liberalisme van de 19e eeuw. Als gevolg van het liberalisme werd religie in een paar landen, Engeland, Frankrijk, de Scandinavische landen en de Verenigde Staten van zijn ideologische angel ontdaan. Andere landen volgden al snel.
Het probleem van dit liberalisme is echter dat het buiten Europa vaak ook op zeer willekeurige en opportunistische wijze werd gebruikt. Zo probeerden de Nederlanders in 1960 op krampachtige wijze vast te houden aan Nieuw-Guinea door erop te wijzen dat de Papoea’s aldaar klaar moesten worden gestoomd voor het liberale beschavingsideaal. Het Verenigd Koninkrijk begon pas na 1984 met een democratisering van Hong Kong, pas op het moment dat onontkoombaar vaststond dat China de kolonie weer zou terugnemen. Het Verlichtingsdenken werd dus ook vaak als politiek middel gebruikt, vooral buiten Europa zelf.
Hoe dan ook, de ware discussie gaat niet over de aard van de Islam zelf, maar om de inbedding van deze tot op het bot niet-liberale religie binnen een tot in zijn vezels liberale Nederlandse samenleving. Die twee elementen botsen als de Titanic tegen een IJsberg. De uitkomst van een parlementaire discussie over de aard van de Islam doet denken aan het vioolorkestje dat doorspeelde terwijl het schip al zinkende was. Voorts is zo’n politiek debat overbodig en getuigt het van chronische zelfoverschatting om een samenleving op drift met dergelijke tactieken te kunnen sturen. Zoals Robert Kaplan, de Amerikaanse journalist schreef, kan de democratie zoals wij deze kennen in Nederland achteraf best eens een ”brief spell” zijn geweest: een korte episode in de geschiedenis van de mensheid. Het ”land van duizend meningen” waar ieder zijn zegje mag doen en waar we gezellig aan de koffietafel klagen over het weer, de files en wat nog meer is niet zo vanzelfsprekend als we denken dus. Want minder gezellige alternatieven zijn niet alleen meer dagelijks zichtbaar in de internationale media maar ook in onze eigen buurt.
