De multiculturele samenleving staat onder vuur. De botsing der beschavingen is gaande binnen ons eigen land. Althans zo wil men ons doen geloven. Tegelijkertijd worstelt Nederland met zijn eigen identiteit, waarbij de gevreesde islamisering als katalysator werkt.
Moeten we somber zijn over de culturele metamorfose die sinds enkele jaren gaande is? Dat hangt af van het perspectief. Oud-hollandse waarden als consensus, overleg en het accepteren van andersdenkenden krijgen staan niet echt ter discussie bij de meeste Nederlanders. Tegelijkertijd is er terechte ergernis ontstaan over de uitwassen van de taboes van de vorige generatie politici en bestuurders, die het immigratievraagstuk hebben laten liggen.
Een denkfout die wordt gemaakt is echter dat de Nederlandse identiteit zelf in het gedrang is. Van culturele assimilatie van de Nederlanders is geenszins sprake. De vrees voor islamisering zorgt zelfs voor een steeds sterker geprononceerde eigen identiteit. Daar de Nederlandse identiteit in het verleden voor een groot deel op een beeld van de eigen tolerantie berustte, krijgt die identiteit nu een andere vorm die is aangepast aan de normen van de moderne tijd.
De immigranten in Nederland passen zich in het algemeen goed aan aan de Nederlandse samenleving. Zij zien geen tegenstelling tussen hun oospronkelijke identiteit en hun relatief nieuwe Nederlandse identiteit. De perceptie dat immigrantien de taal niet goed zouden spreken is overigens ook in de meeste gevallen onjuist.
Zo is het ware conflict wellicht dat de immigranten een dubbele identiteit hebben aangenomen, een acquisitie van Nederlandse normen en waarden. Het verschil tussen de oorspronkelijke Nederlanders en de immiganten is dan vooral dat de oorspronkelijke Nederlanders hun eigen normen en waarden voorheen als vanzelfsprekend zagen, terwijl de immigranten zich deze waarden min of meer door door de situatie gedwongen eigen hebben gemaakt. En in dat proces zijn immigranten bepaalde elementen van de gepercipieerde Nederlandse identiteit zoals deze zich in de afgelopen decennia hebben gemanifesteerd als constante waarden van de Nederlandse cultuur gaan beschouwen. Vrijheid van meningsuiting, emancipatie, iedereen zijn zegje doen: de immigranten hebben deze elementen overgenomen van de Nederlanders in de afgelopen decennia.
De Nederlandse cultuur is daarmee in een nieuwe fase gekomen die enigszins is te vergelijken met de positie die de Nederlandse cultuur in Nederlands-Indie en de gebieden in de West had: een Leitkultur, iets waarnaar allen streven, maar ieder op zijn eigen manier. Immigranten accepteren die Leitkultur zolang deze letterlijk leidinggevend is. Net zoals het Nederlands de onderlinge communicatietaal is gebleven in Suriname, en het Engels in India, of het Frans in grote delen van Afrika, vindt eenzelfde proces thans plaats in eigen land. Er ontstaat een cultureel ecclecticisme, dat niet moet worden gezien als een multiculturele samenleving, maar ook zeker niet als de melting pot. Er wordt immers niets gemengd. Iedere groep heeft zijn eigen set waarden die worden afgezet tegen de waarden van andere groepen, met de Nederlandse cultuur als Leitkultur. Noem het de Surinamisering van Nederland. De Nederlandse identiteit is niet in gevaar indien de Nederlandse cultuur de overkoepelende Leitkultur blijft.
Wel zullen net als vele andere landen een polycultureel land worden, waarin verschillende groepen die weinig met elkaar gemeen hebben moeten samenleven. Het is het land waarin we inmiddels allang leven, al woedt er nog een achterhoedegevecht om de ”oude” cultuur te bewaren, die allang niet meer bestaat. De discussies over islamisering en dubbele paspoorten raken de kern van deze situatie niet. Het is net als de Oostvaardersplassen: je kunt niet kunstmatig een situatie scheppen die allang niet meer bestaat.
Het Nederland van 2010 is totaal anders dan het Nederland van 1990. Goed of slecht doet er niet meer toe: het is een feit waarmee de oudere generaties moeten leren leven: de jongere generaties zijn er allang aan gewend. Het enige wat de politiek nog kan doen is het stimuleren van de overkoepelende Nederlandse Leitkultur. En daarin is Nederland altijd slecht geweest omdat de Nederlandse identiteit werd geassocieerd met ”spruitjesgeur” en ”provincialisme”. Als Nederland er niet in zal slagen om die Leitkultur op een andere meer zinvolle manier in te vullen, zullen immigranten hun eigen interpretatie geven aan wat die Leitkultur is of moet zijn. De politiek van Wilders werkt alleen averechts en zal het ontstaan van tegenstellingen in de komende jaren alleen maar versnellen todat iedere immigrantengroepering droog op zijn eigen terp zit, goed afgescheiden van de rest. En dan geldt inderdaad het recht van de sterkste en niet de dialoog zoals vaak wordt gedacht. Gingen de Amerikanen met de Indianen in dialoog, of de Australiers met de aboriginals? Met een grote groep islamitische immigranten -die van alle immigrantengroepen ook het meest assertief zijn – zal Nederland dan inderdaad islamiseren, totdat een nieuwe Leitkultur is ontstaan met islamitische elementen daarin opgenomen.
Welk scenario we ook volgen, we zullen leven in een polyculturele samenleving waar een vrij grote minderheid inderdaad met heimwee zal terugdenken aan 1990. Andere groepen, de huidige immigranten zullen perfect Nederlands spreken en uitstekend op de hoogte zijn van de Nederlandse cultuur: niet valt uit te sluiten dat juist zij de maatschappelijke boventoon zullen voeren. De status van de Nederlandse cultuur zal zelfs toenemen en met het vroegere multiculturalisme is het dan definitief gedaan. Het conservatisme zal juist alleen nog maar toenemen: iedere groep trekt zich terug in zichzelf en waant zich het zout der aarde binnen de overkoepelende Nederlandse kosmos.
Deze nieuwe polyculturele, multi-etnische Nederlanders zullen met een goed verhuld dedain een zeker medelijden kunnen opbrengen met die vrij grote ”ouderwetse’ minderheid, maar naar verloop van tijd zelfs bewondering hebben voor de ”oude” Nederlandse normen en waarden, zoals zowel de Franken als de Byzantijnen opkeken naar de Romeinen, en beide groepen zichzelf als opvolgers van de Romeinen zagen. De samenleving zelf is dan net als bij de Byzantijnen en de Franken in hun tijd allang een nieuwe fase ingegaan.
