Organon: Sun Tzu of Machiavelli?

 

Temidden van het geweld in het Midden-Oosten en de opkomende Aziatische machten probeert Europa te wennen aan een bescheidener positie in de wereld. Maar het afkicken van 50 jaar sociale welvaartsstaat leidt tot de nodige spasmen en af en toe een agressieve uiting door verwende jongeren die zich ”anarchisten” noemen en overgaan tot daden van gewelddagide onmacht zoaks bijvoorbeeld het doden van een Griekse journalist, of het vernielen van 54 graven in het Gelderse Heerde. Af en toe vallen er doden bij dance-feesten zoals vorig jaar bij Hoek van Holland en dit jaar bij de Love Parade in Duisburg.

Nederland windt zich op over het verdwijnen van arbeidsplaatsen bij Organon. Terecht, gezien het streven van het kabinet op om Nederland tot kenniseconomie om te vormen. Opeens wordt kennelijk nu ingezien dat market efficiency ook tot het verlagen van het kennispeil en het welvaartsniveau in eigen continent kan leiden. Dat besef is vrij recent en pas doorgebroken na het ontstaan van de economische crisis in 2008. Door de globalisering die juist door westerse bedrijven werd voorgestaan en gestimuleerd, heeft de markt zich vergroot tot een echte wereldmarkt. Zo is het economisch liberalisme in wezen slachtoffer geworden van het eigen succes.

Want Aziatische landen als Japan (vanaf de jaren ’80 en ’90) en China (vanaf ongeveer 1998) zijn actief gaan participeren in die wereldmarkt. De vergissing van de Europeanen en Amerikanen was dat met de steeds voortschrijdende globalisering die Aziatische landen vanzelf westerse waarden zouden gaan overnemen. Daar is echter geen sprake van. Integendeel hanteren zij juist een strategie die selectief die westerse uitvindingen overneemt die hun eigen land tot voordeel strekken en de overbodige elementen naar de prullenbak verwijst. Dit past goed in het yin en yang-denken, dat ieder element zijn tegenhanger heeft. In die typisch oosterse visie sluiten liberalisme en communisme elkaar niet uit maar vormen zij eerder twee tegenovergestelde elementen die elkaar aanvullen en die -mits met de nodige zorgvuldigheid vormgegeven-  tezamen een harmonieuze eenheid kunnen vormen. In diezelfde visie is er geen enkel moreel bezwaar tegen het toepassen van een liberale economische strategie in het buitenland en het hanteren van een semi-geleide economie of mercantilisme op binnenlands niveau.

De reden waarom juist China een winnaar is van de globalisering is duidelijk. China profiteert van de liberalisering van de wereldeconomie. Er is volgens de OECD geen enkel land dat zoveel verdient aan de industialisatie als China. Maar ook als de wereldeconomie slechter draait, is het land met 1,3 miljard mensen en een immens gebied zo groot dat binnenlandse investeringen zorgen voor een blijvende economische groei. China is, zo luidt een oud gezegde, geen land maar een wereld op zich. Net als – weliswaar in mindere mate- Japan. Beide landen kenmerken zich door een grote expansie in het buitenland maar grote protectie in het binnenland en gesloten circuits van elites die bepalen welke richting het land opgaat. In China vormen de aanhangers van de communistische partij die elite, in Japan de bazen van de multinationals. Deze elites zorgen ervoor dat buitenstaanders het systeem niet kunnen bedreigen. 

Het verschil tussen China en Europa, en in een nog sterkere mate Nederland, is dat Europeanen liberalisering voorstaan op zowel inter-Europees niveau als op mondiaal niveau. Maar op mondiaal niveau ook enkel indien en voor zover dit Europa tot voordeel strekt. Europa heeft vanaf  ongeveer het jaar 1500 tot en met heden vooral voordeel gehad van mondialisering van de handel. Nu moet het oude continent wennen aan het idee dat de globalisering ook economisch nadeel kan hebben. Zo kon Londen in de handen van Arabische investeerders vallen, werd Volvo een Chinees bedrijf en investeren de Chinezen miljaren euro’s in Griekenland. Nederlandse werknemers vallen ten prooi aan werkloosheid door outsourcing van activiteiten naar het buitenland. Ondanks het feit dat outsourcen op mirconiveau gunstige effecten kan hebben, zijn de effecten op macro-economisch niveau enorm en zeker veelal ook in negatieve zin. Door dit macro-economische effect niet voldoende te willen inzien laat de Nederlandse overheid Organon uit de eigen liberale handen vallen. Zou China of Japan zoiets toestaan in eigen land? Waarschijnlijk niet. Misschien kunnen we daarom ook in Nederland iets leren van het oosterse denken en Organon met toepassing van slimme creativiteit (die helaas ver te zoeken is op politiek niveau) behouden. Misschien moeten de Nederlandse politici weer eens ouderwets Macchiavelli lezen in plaats van die eeuwige Sun Tzu.

Maar de reden voor de politiek om niet in te grijpen zal steeds weer zijn dat de overheid geen juridische mogelijkheid heeft om in te grijpen bij een aandelenoverdracht tussen bedrijven. Zo werkt het nu eenmaal, althans: hier te lande. De overheid heeft in Nederland niet tot taak om op de stoel van de directeuren te gaan zitten en bovendien zijn er rechtsstatelijke principes die bij ingrijpen geschonden zouden worden. Zo zal veelal worden beweerd. Het zou goed zijn te beseffen dat die principes vooral cultuurgebonden zijn, namelijk typisch iets voor ons eigen Europa, en dat voor ons zo heilige principes als rechtsstaat, democratie en scheiding der machten in de meeste landen van de wereld een relatief karakter hebben. Maar voor Organon zal dit te laat doordringende besef weinig vruchten afwerpen, tenzij onze eigen Jean(ne) d’Arc alias Mark Rutte dapper ingrijpt.

Wellicht, nu de invloed van Europa op het wereldtoneel relatief afneemt (hetgeen niet wil zeggen dat we er economisch op acheruitgaan), zal uiteindelijk ook op eigen bodem worden ingezien dat die principes relatief zijn en vooral het product waren van het Europese vooruitgangsdenken dat vanaf ongeveer 1500 tot en met ongeveer 2000 heeft bestaan. Bij een volgende Love Parade zal hopelijk de veiligheidssituatie beter zijn. Want de Europeaan wil dansen en - massaal en toch solitair- verdoofd door een teveel decibels en alcohol uit zijn dak gaan. De verveling verdrijven zolang heeft feestje nog duurt.